Kafel fryzowy i myśliwi na polowaniu. Zabytek Miesiąca MAG – październik 2023

Wśród wielu różnorodnych przedstawień, spotykanych na gdańskich kaflach piecowych, wyróżnić możemy sceny polowań. Jedno z takich przedstawień odczytano na kaflu fryzowym, pochodzącym z badań archeologicznych, przeprowadzonych na stanowisku przy ul. Podwale Przedmiejskie – Teatr Szekspirowski w Gdańsku (SAZ 0255/125/01).

Lico opisywanego kafla prezentuje kadr ze sceną polowania, stanowiący część większej kompozycji. Po lewej stronie lica znajduje się postać konnego w galopie. Myśliwy ubrany jest w kaftan wiązany w pasie i bufiaste spodnie. W prawej ręce trzyma gotowy do użycia rapier. Na kaflu zaobserwować można detale końskiego osprzętu w postaci munsztuku oraz czapraka. Przed poruszającym się na koniu myśliwym ukazana jest druga postać trzymająca w ręku włócznię lub oszczep. Kompozycję lica w prawym dolnym rogu zamyka smukły korpus psa myśliwskiego.

Prezentowany kafel fryzowy wykonany został z gliny żelazistej wypalonej na kolor ceglasto-kremowy. Dekorację wykonano w technice reliefu, odciskając kafel w specjalnie przygotowanej formie.  Lico kafla zostało pokryte zielonym szkliwem na warstwie pobiały. Wysokość kafla wynosi 12 cm, szerokość mierzy 24 cm. Opisywany egzemplarz został scalony z czterech fragmentów. Uzupełniono w nim większy ubytek w narożniku oraz kilka mniejszych w obrębie lica. 

Kafel ze sceną polowania pochodzi z 1. połowy XVII wieku, natomiast przedstawienia figuralne o tej tematyce umieszczane były na kaflach piecowych już w okresie średniowiecza. W tym czasie polowanie miało bezpośrednie powiązanie z odwagą i braterstwem stanu rycerskiego i wzrastającym dla tej grupy społecznej etosem. W okresie nowożytnym obecność tego motywu na wyrobach ceramicznych odzwierciedlała ówcześnie panujące obyczaje. O popularności tego rodzaju przedstawień świadczy także bogactwo motywów dostarczanych przez ówczesnych grafików w osobie Josta Ammana (1539-1591), Virgila Solisa (1514-1562), Antonio Tempesty (1555-1630). Virgil Solis był jednym z pierwszych, który w 2. połowie XVI wieku na nowo podjął temat bardzo popularnych w gotyku fryzów myśliwskich.

Virgil Solis. Polowanie na niedźwiedzia. Scena ze wzornika z ok. 1550 r. (za: Kalinowska K., 1995, Malowane stropy w kamienicach Torunia XVI-XVIII w., Warszawa, il. 19)
Antonio Tempesta. Scena polowania (za: Pospieszna B., 2013, Kafle i piece kaflowe w zbiorach Muzeum Zamkowego w Malborku, Malbork, s. 158).

Sposób pozyskiwania zwierzyny, któremu towarzyszyły dźwięki trąbek, rogów myśliwskich, stukot kołatek używanych przez naganiaczy, naszczekiwanie psów i okrzyki myśliwskiego orszaku nazywano dawniej gonitwą, polowaniem lub myślistwem. Literatura przedmiotu wymienia trzy rodzaje polowania:

  • polowanie z wielkimi sieciami, używanymi głównie na jelenie oraz łowy z zagrodzonej kłodami drzewnymi przestrzeni tzw. zwierzyńcu
  • polowanie w pogoni konnej za szczutą psami, wypłoszoną przez nagonkę zwierzyną na otwartej lub luźno zalesionej przestrzeni
  • sokolnictwo

Pogoń konna, obok sokolnictwa, była najczęściej i najchętniej wybieraną formą polowania. Ten rodzaj polowania wykorzystano w dekoracji prezentowanego kafla płytowego.

Występowanie kafli piecowych z dekoracją figuralną, ukazującą sceny polowania, wynikało ze wzrostu popularności sztuki myśliwskiej. Przejawem panującej wówczas mody były stosowane i dostępne formy graficzne.  Sceny polowań pojawiały się na kaflach płytowych oraz na innych wyrobach stanowiących wyposażenie i wystrój domów np. płytkach ściennych czy przedmiotach cynowych. Spotkać je możemy również jako dekorację malarską drewnianych stropów. Przykładem tego typu zastosowania jest XVII-wieczny strop jednej z toruńskich kamienic.

Scena polowania na kuflu cynowym z 1590 r. (za: Reinheckel G., 2002 Sächsisches Zinn des 16. und 17. Jahrhunderts, Dresden, s. 216).
Toruń, Rynek Staromiejski 35. Kamienica pod Gwiazdą. Dekoracja stropu I piętra, XVII wiek. Scena polowania na niedźwiedzia. Fot. K. Szczepanowska.
Toruń, Rynek Staromiejski 35. Kamienica pod Gwiazdą. Dekoracja stropu I piętra, XVII wiek. Scena polowania na dzika. Fot. K. Szczepanowska.

Stan zachowania prezentowanego kafla pozwala wnioskować o jego położeniu w konstrukcji pieca. Kafel fryzowy stanowił dekoracyjny pas, oddzielający poszczególne kondygnacje pieca. Na podstawie rekonstrukcji pieców z XVII wieku możemy poszerzyć spojrzenie na sceny polowania spotykane na kaflach. W znanych przykładach kafle fryzowe ze scenami polowania tworzą w bryle pieca spójną narracyjną całość.

Rekonstrukcja pieca z XVII wieku z Modliszewic (za: Kajzer L., 2010, O kaflach z Modliszewic czyli o piecach elity czasów wazowskich, Acta Universitatis Lodzensis, Folia Archaeologica 27, s. 39). Wizualizacja prezentowanego kafla fryzowego w bryle pieca. Opr. K. Szczepanowska
Rekonstrukcja fryzu pieca z XVII wieku z Modliszewic (za: Kajzer 2010, s. 39). Wizualizacja prezentowanego kafla fryzowego oraz wybranych, czterech innych fragmentów kafli ze scenami polowań pochodzących z badań archeologicznych w Gdańsku. Opr. K. Szczepanowska.

Tekst: Karolina Szczepanowska
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Scroll to Top

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.