Zawsze pod ręką – skórzana torebka z badań przy ul. Toruńskiej 10a w Gdańsku. Zabytek Miesiąca MAG – lipiec 2023

Od najdawniejszych czasów ludzie nosili przy sobie przedmioty w różnego rodzaju pojemnikach czy woreczkach. Nie inaczej było w okresie późnego średniowiecza.

W średniowiecznych strojach nie stosowano kieszeni. Wszystkie drobne a niezbędne przedmioty zawieszano na pasie lub umieszczano w skórzanych torbach. Rozmaite torby były niezwykle popularne w okresie całego średniowiecza i pozostały w powszechnym użytku aż do początku wieku XVII, czyli do czasu, kiedy do ubrań zaczęto doszywać kieszenie.

Kobiety nosiły zazwyczaj niewielkie sakiewki wieszane u pasa albo bogato dekorowane jałmużniczki tekstylne (fr. aumônière).

Torby zawieszane na pasie, czyli kalety, noszone były tylko przez mężczyzn. Wykonywano je głównie ze skóry i mocowano do pasa na szlufkach (przewleczkach), ewentualnie przywiązywano rzemieniami. Często między ramionami torby przytwierdzano noże z nerkowym jelcem, tak zwane nierendolchy.

Fragment postaci Mojżesza z obrazu Joana Gascó, ok. 1500 r.
Karta z Hausbuch der Landauerschen Zwölfbrüderstiftung, Band 1. Nürnberg 1511-1706, 1518 r.
Karta z Hausbuch der Landauerschen Zwölfbrüderstiftung, Band 1. Nürnberg 1511-1706, 1521 r.

Kaletki były w większości bardzo efektownymi przedmiotami zbytku. Wyrabiano je z luksusowych gatunków skór i bogato dekorowano części reprezentacyjne (głównie klapy wierzchnie), stosując wytłoczenia, hafty, aplikacje czy ozdobne szwy. W kaletkach noszono drobne rzeczy, a w doszywanych mieszkach – także monety.

Cynowo-ołowiana plakietka świecka przedstawiająca kaletkę; ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku (MAG/GD/255/04/04/54)
XIV-wieczna skórzana kaletka
ze zbiorów Los Angeles County Museum of Art

Jedną z takich toreb odkryto w trakcie badań archeologicznych na Wyspie Spichrzów przy ulicy Toruńskiej 10a w Gdańsku (MAG/MM/GD/255/20/50/263). Jest to kaletka niewielka, o wymiarach 160 mm szerokości i 140 mm wysokości. Ma jednak skomplikowaną, wieloczęściową konstrukcję.

Zachowała się w stosunkowo dobrym stanie; mimo licznych ubytków i zniszczeń udało się ją częściowo zrekonstruować. Proces rekonstrukcji był wyjątkowo trudny, pomocne okazały się specyficzne zniszczenia i przetarcia, które można określić jako „pamięć skóry”. Nawet po wielu wiekach zalegania w ziemi pewne elementy można wciąż połączyć, na przykład porównując ślady zagięć.

Części kaletki przed rekonstrukcją

Kaletka z ul. Toruńskiej ma prostokątny kształt z zaokrąglonymi dolnymi rogami. Składa się z części głównej – stanowiącej tył i klapę przednią – a także z kilku przegródek, które są jednocześnie ścianami komór. Ponadto wszyto w nią jeden klin (bodno) – stanowiący boczną i dolną część wyrobu – którego funkcją było poszerzenie głównej komory torby. Do przedniej ściany torby doszyte były dwie ściągane rzemieniem kieszonki (nie zachowały się), pełniące funkcję mieszków. Po ich mocowaniu pozostały podwójne ślady szwów biegnące przez środek i wzdłuż krawędzi oraz nacięcia, przez które przekładano rzemień ściągający.

Elementy wewnętrzne, w przeciwieństwie do części zewnętrznych, wykonano z materiału gorszej jakości, z mniejszych fragmentów skóry. Całość uzupełniono uszczelkami i dwoma paskami stanowiącymi szlufki do zawieszenia torby na pasku.

Widać bardzo starannie wykończone fragmenty klapy przedniej oraz jednej klapki wewnętrznej. Na klapie przedniej dekoracja jest słabo czytelna, ale rozkłada się w dwóch szerokich pasach bocznych. Klapa wewnętrzna ma dekorację odciskaną, składającą się z ukośnej podwójnej kratki.

Torba jest datowana na przełom XV/XVI wieku.

Tekst: Beata Ceynowa
Redakcja: Marcin Fedoruk
Zdjęcia zabytku: Joanna Szmit
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Nach oben scrollen

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.