Odważniki do monet złotych jako świadectwa kontaktów handlowych Gdańska z Niderlandami w 2 poł. XV wieku
Intensywnie rozwijająca się wymiana handlowa w średniowiecznej Europie spowodowała, że na rynek pieniężny trafiały duże ilości monet kruszcowych różnych emitentów o zróżnicowanych nominałach i wadze. Kupcy w największych miastach Europy przeprowadzali transakcje handlowe płacąc monetą własnego kraju, a w zamian za oferowane towary otrzymywali monety obce, których wagę należało bezwzględnie kontrolować z uwagi na liczne i w konsekwencji dotkliwe oszustwa tak pod względem zawartości kruszcu, jak i też obcinana krawędzi. W tym celu używano małej, dokładnej wagi, zwanej popularnie wagą monetarną, której towarzyszył zestaw odważników odpowiadających wadze najczęściej używanych podczas transakcji handlowych monet.
Zazwyczaj wykorzystywano kompletny zestaw, na który składały się waga równoramienna i kilkanaście odważników – równoważników monet – umieszczony w drewnianym pudełku, niekiedy z drukowaną wklejką, zawierającą informacje o wytwórcy.
Liczne znaleziska szalek i wag, a także odważników w Gdańsku potwierdzają regulowanie płatności w transakcjach handlowych złotymi monetami w okresie XV-XVII wieku. Najczęściej spotykane są odważniki do standardowych monet dominujących w handlu morskim lub kontynentalnym Europy Środkowej i Zachodniej.
Poza klasycznymi odważnikami monetarnymi, określonymi poprzez stempel reprodukujący typ ważonej monety lub jego charakterystyczny element, są jeszcze takie, których symbole są niejednoznaczne. Poszczególne odważniki odpowiadają masie złotych dukatów, talarów, suwerenów, franków, lirów genuańskich oraz ludwików – czyli monet najbardziej popularnych, o tzw. „światowym” zasięgu. Znaleziska gdańskie pochodzą głównie z Niderlandów, zwracając uwagę charakterystyczną sygnaturą Antwerpii (skierowana do góry, otwarta dłoń). Po bokach często umieszczano również inicjały mechanika, czyli wytwórcy odważnika, który własnym nazwiskiem gwarantował, że waga odważnika odpowiadała dokładnie wadze dedykowanej monety.
Znaleziska odważników niderlandzkich bezpośrednio poświadczają kontakty handlowe Gdańska z tym regionem Europy u schyłku średniowiecza i w okresie nowożytnym. Należy jednak pamiętać, że moneta niderlandzka jako waluta o stabilnej wartości, mogła być używana jako pieniądz rozrachunkowy przez kupców różnych narodowości, w różnych krajach.
Monety złote znajdywane są nader rzadko, choć znamy z Gdańska i takie przypadki. W każdym razie przydatność znalezisk złotych monet do rekonstrukcji struktury pieniądza obiegowego jest mocno ograniczona.
Wagi reprezentują bardzo długotrwałe formy i w zasadzie należy je szeroko datować na późne średniowiecze i wczesną epokę nowożytną. W kompletnych wagach szalki trójkątne mogły występować bądź parami, bądź w zestawie z okrągłą szalką miseczkowatą. W tym drugim przypadku szalka miseczkowata służyła do kładzenia odważników, jak to świetnie dokumentuje popularny szesnastowieczny standard malarski „Bankier z żoną” Marinusa van Reymerswaele, 1538.
Zestawy były wyposażeniem kupców, magnatów i ich urzędników, regulujących transakcje złotymi monetami.
Zabytki prezentowane są w holu Muzeum przy ul. Mariackiej 25/26.
Kurator wystawy: Beata Ceynowa
Tekst: Beata Ceynowa, Ewa Trawicka
Foto: Adam Kamrowski
Opracowanie graficzne: Beata Muller, Lidia Nadolska