Zapatrzeni w niebo. Dogonowie i ich sztuka

zapatrzeni w niebo

30 marca 2018 – 8 lipca 2018
Dom Przyrodników, ul. Mariacka 25/26

Bohaterami nowej wystawy czasowej w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku są Dogonowie – lud zamieszkujący masyw Bandiagary usytuowany w południowo-centralnej części Republiki Mali. Opowieść o Dogonach, ich religii, wiedzy kosmogonicznej i mitologii osnuta jest wokół sztuki, uznawanej za jedną z bardziej autentycznych i nieskażonych wpływami europejskimi.

Liczebność Dogonów szacuje się na 500-600 tys. Lud ten na co dzień posługuje się językiem dogo-so, zaliczanym tradycyjnie do grupy języków woltyjskich (gur). Zamieszkuje kilkaset wiosek ulokowanych na masywie, równinie rozpościerającej się wokół niego oraz na tzw. rumowisku – kamienistych zboczach i wąwozach wokół masywu. Te ostatnie wioski, trudno dostępne, ale malowniczo położone należą do najciekawszych. Dogonowie to typowo rolniczy lud, uprawiający kopieniaczo kilka gatunków zbóż i na pozór niczym się niewyróżniający spośród ludów Afryki. Cechuje ich jednak niezwykle skomplikowana struktura społeczna i bogata kultura duchowa. Podzieleni są na podstawowe cztery wielkie grupy, które z kolei składają się z osiemdziesięciu rodów. W ich strukturze społecznej istnieje też kilka endogamicznych grup, wyróżniających się odrębnością kulturową i statusem. Wierzą w jednego boga-stwórcę Amma, ale wyznają też liczne kulty, między innymi: kult przodków (wagem), lebe, binu. Pokładają wiarę w ciągłe odrodzenie, które umożliwia im uczestnictwo w święcie sigi, odbywającym się raz na 60 lat. W swej rozbudowanej obrzędowości posługują się językiem sigi-so, należącym do grupy mande, znanym tylko niektórym ludziom pełniącym ważne funkcje. Przechowują w swojej tradycji skomplikowaną i ezoteryczną wiedzę na temat powstania wszechświata, Ziemi i pochodzenia swoich przodków, posiadają dużą znajomość planet i gwiazd.

Od lat fascynują zarówno uczonych, jak i podróżników. Wśród wybitnych badaczy interesujących się ich kulturą należy wymienić: Marcela Griaule’a, Germaine Dieterlen, Solange de Ganay, Denise Paulme. Również polscy antropolodzy: Ryszard Vorbrich, Jacek Łapott, Lucjan Buchalik już od ponad czterdziestu lat penetrują dogońskie wioski. Dogonowie – spopularyzowani w literaturze, stali się synonimem afrykańskiej egzotyki.

Dogońskimi artystami są najczęściej kowale, uważani za „mistrzów drewna”. Zdarza się jednak, że twórczością artystyczną zajmują się również członkowie stowarzyszenia Awa
Głównym materiałem jest drewno, choć pojawiają się też figury wykonane z kamienia, żelaza czy rzadziej z gliny. Dla artysty dogońskiego najważniejsze znaczenie ma kontekst duchowy, symboliczna nadbudowa ukryta w formie.

Wśród obiektów sztuki dogońskiej uwagę zwracają maski. Mieszkańcy masywu Bandiagary mają ponad 70 ich rodzajów związanych z ceremonią pogrzebową dama. Maski są odbiciem świata znanego Dogonom. Pojawiają się wśród nich przedstawienia zwierząt żyjących w buszu, wyobrażenia sąsiednich ludów, reprezentanci zawodów, spotykanych u Dogonów i związani z tym przedstawiciele kast. Wśród masek można również dostrzec postaci mityczne, oraz symboliczne przedstawienia przedmiotów materialnych. Maski dogońskie, w części oddającej twarz są zgeometryzowane i abstrakcyjne. Tworzą całość dopiero ze strojem wykonanym z barwionych włókien roślinnych. Zresztą to właśnie włókna są tematem licznych opowieści tłumaczących pochodzenie masek.   

Pośród przedstawień figuralnych dominują wyobrażenia przodków, prawdziwych i mitycznych, męskich, żeńskich i obojnaczych. Część z nich ma podniesione do góry ręce. Ten gest interpretowany jest jako modlitewny wysiłek zmierzający do połączenia ziemi i nieba. Znakiem tego sojuszu jest deszcz, tak ważny dla rolników. Uważa się, że pierwotnie w ten sposób swoich przodków rzeźbili Tellemowie – tajemniczy lud zamieszkujący masyw Bandiagary przed przybyciem Dogonów. To wyobrażenie wtopiło się na dobre w tradycję dogońską i dziś o związkach z Tellemami świadczy tylko nazwa tellem, którą określa się te figury. Dogonowie zazwyczaj przedstawiają postacie ludzkie w sposób uproszczony. Są najczęściej smukłe, mają nieproporcjonalnie duże głowy i tułowie. Szczegóły anatomiczne zaznaczone są symbolicznie, a sposoby zdobienia ciała oddane starannie. Najważniejszymi elementami statuetki przedstawiającej kobietę są głowa i piersi, zaś w wizerunkach mężczyzn – ramiona i genitalia. Wśród przedstawień antropomorficznych ma uwagę zasługują figury kobiet z dziećmi, które odnoszą się do pramatki, nawiązują też symbolicznie do niezwykle cenionej w Afryce miłości macierzyńskiej i kobiecej płodności.

Obok wyobrażeń antropomorficznych w twórczości Dogonów pojawiają się też wizerunki zwierząt, zwłaszcza tych szczególnie ważnych w ich mitologii: krokodyla (nazywanego powszechnie kajmanem), szakala yurugu obdarzonego darem jasnowidzenia, żółwia i dzioborożca (calao). Te wizerunki zwierząt i ludzi powtarzają się również w zestawach wróżebnych – popularnych przykładach plastyki dogońskiej. Artyści, oprócz pełnoplastycznych rzeźb, tworzą także płaskorzeźby, którymi pokrywają drzwiczki spichlerzy lub drzwi prowadzące do domów ginna bana. Zarówno jedne, jak i drugie, zaopatrzone są zawsze w ozdobnie rzeźbione zamki. Najpopularniejszym motywem tych płaskorzeźb są dogońscy przodkowie.  

Zabytki prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie. Obiekty zostały pozyskane do zbiorów dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kolekcje muzealne” oraz środków finansowych budżetu Województwa Zachodniopomorskiego w 2017 roku.

miejsce: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Dom Przyrodników, ul. Mariacka 25/26
termin wystawy: 30.03.2018-8.07.2018
wernisaż wystawy: 29 marca 2018 (czwartek), godz. 13.00
kuratorzy: Ewa Prądzyńska (Muzeum Narodowe w Szczecinie), Elżbieta Kołosowska (MAG)

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Nach oben scrollen

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.