Bursztyn zbierany nad brzegiem Morza Bałtyckiego towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat. Podobnie jak przed wiekami, współcześni ludzie noszą bursztynową biżuterię, a niektórzy wciąż wierzą w jej magiczną moc.
Już w IV tysiącleciu przed naszą erą na terenie obecnych Żuław Wiślanych powstały pracownie wyspecjalizowane w obróbce bursztynu. W efekcie badań wykopaliskowych archeolodzy odkryli tam duże ilości jantaru pochodzącego z różnych faz obróbki. Te odkrycia pozwoliły ustalić, jak produkowano różnego typu ozdoby.
Bursztyn był obrabiany także w osadach. W chatach dawnych łowców i rybaków znajdowano surowiec bursztynowy, gotowe wyroby oraz odpady powstałe w trakcie obróbki. Do najczęściej odkrywanych zabytków należą guziki i zawieszki noszone jako pojedyncze ozdoby lub elementy bogatych kolii bursztynowych.
Najstarsze ozdoby bursztynowe odkryte nad Zatoką Pucką pochodzą z osad w Osłoninie i Rzucewie.
W rzucewskiej osadzie z epoki kamienia archeolodzy znaleźli między innymi kilka unikatowych ozdób. Jedną z nich jest okaz w kształcie szpili, o długości 3,5 centymetra i wadze 1 grama. W jego górnej, szerszej części widać otwór nawiercony z obu stron. Znalezisko nawiązuje do szpil kościanych odkrytych w osadzie z epoki neolitu w Nidzie (Litwa), których używano w procesie tkania lub wyplatania (na przykład plecionek).
Rzucewska szpila ze względu na kruchość surowca była zapewne ozdobą noszoną jako zawieszka (wisior) lub element bogatszej kolii bursztynowej. O sposobach noszenia ozdób dowiadujemy się z rzadkich odkryć grobów. Kolie noszone przez mieszkańców terenów nadmorskich składały się prawie wyłącznie z elementów bursztynowych. Były wśród nich paciorki o różnych formach (kwadratowe, prostokątne, owalne), często poprzedzielane większymi ozdobami (np. zawieszkami lub tarczkami). Ozdoby nawlekano na rzemienie albo splecione sznury.
W epoce kamienia bursztyn obrabiano przy pomocy drobnych okruchów krzemienia. Korę z powierzchni bryłki bursztynu usuwano używając ostro zakończonych okrzesków krzemiennych. Pewnie już na tym etapie określano przyszły kształt ozdoby. Do szlifowania używano płyt szlifierskich, wykonanych z piaskowca. Większe bryłki dzielono małymi dłutami krzemiennymi, kościanymi lub rogowymi. Otwory wiercono posługując się wąskimi przekłuwaczami i wiertnikami z krzemienia, osadzonymi w drewnianych rękojeściach. Ostatnim etapem było wygładzanie i polerowanie powierzchni wykonanych ozdób. Robiono to na wewnętrznych i zewnętrznych skórach zwierząt.
Tekst: Danuta Król, Olgierd Felczak
Redakcja: Marcin Fedoruk
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska
LITERATURA
- Adomas Butrimas “History of one jewellery group: the pins” [w:] “Art of the Balts”, 2009 r.
- Adomas Butrimas „Materiały z osady neolitycznej w Rzucewie” [w:] „Zespół osadniczy z epoki kamienia – Rzucewo, gmina Puck, stanowisko 1” pod red. Danuty Król, 2018 r.
- Ryszard Feliks Mazurowski „Prahistoryczne bursztyniarstwo na Żuławach Wiślanych”, 2014 r.