Segment kopułki pieca. Zabytek Miesiąca MAG – kwiecień 2024

Gdańskie kafle piecowe charakteryzują się dużą różnorodnością form. Wśród nich wyróżniają się kopułki, które wieńczyły piece. Egzemplarz będący segmentem takiego zwieńczenia został odkryty podczas badań archeologicznych przy ul. Podwale Przedmiejskie w Gdańsku.

Lico kafla ma trójkątny wykrój. Jest to wycinek kopułki pieca. Taką kopułkę nazywa się też „cebulastym hełmem” (ze względu na kształt i esownicowo wygiętą powierzchnię).

Kafel wykonano z gliny żelazistej, wypalonej na kolor ceglasty. Lico kafla pokryto szkliwem zielonym na warstwie pobiały. Dekoracja powstała w technice reliefu – kafel został odciśnięty w specjalnie przygotowanej formie.

Powierzchnię lica zdobi dekoracja roślinna. Jej kompozycję tworzy symetrycznie rozchodząca się wić roślinna w typie maureski. Jest to płaszczyznowy ornament o motywach splecionych wici roślinnych, stylizowanych kwiatów, liści lub łodyg, wypełniający szczelnie i symetrycznie dekorowaną powierzchnię.

Z tyłu kafla widać otwartą, trójkątnie uformowaną komorę grzewczą.

Wysokość kafla wynosi 21,3 cm, szerokość podstawy mierzy 18,8 cm.

Prezentowany kafel stanowił 1/6 całości zwieńczenia. Taki wniosek można wyciągnąć z jego cech metrycznych i z materiałów porównawczych. Średnica całej kopułki wynosiła około 45 cm.

Kafle z kopułki cylindrycznej nadstawy pieca, ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku (za: Pospieszna 2002, s. 33)
Zachowany kafel i rekonstrukcja pozostałej części kopułki (za: Kilarska, Kilarski 2009: 109)

Tego rodzaju znaleziska dostarczają badaczom informacji o dawnych piecach budowanych w Gdańsku w okresie nowożytnym.

Porównywalne zwieńczenie cylindrycznej nadstawy widać na zachowanym piecu z Darłowa (połowa XVI wieku) oraz na rekonstrukcji pieca z zamku w Pucku (1. połowa XVII wieku). Podobne piece wznoszone były także w Toruniu czy Malborku. Świadczą o tym zabytki odkryte na tamtejszych stanowiskach archeologicznych.

Piec z Darłowa (za: Kilarska, Kilarski 2009, s. 56)
Rysunek pieca wykonany na podstawie pieca z Darłowa (za: Pospieszna 2002, s. 37)
Rysunkowa rekonstrukcja pieca z Pucka (za: Dąbrowska 2007, s. 150)

Piece z nadstawami cylindrycznymi pojawiły się w 2. połowie XVI wieku. Taką budowę pieców na terenie Pomorza potwierdzają także ryciny z XVI i XVII wieku. Jednym z przykładów jest ilustracja z 1629 roku, obrazująca wnętrze izby w Starym Targu, w powiecie sztumskim (zob.  Kilarska, Kilarski 2009, s. 83, 107-108).

Egzemplarz kafla ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku jest bardzo dobrze zachowany. Dzięki temu możliwe było przeprowadzenie pogłębionej analizy formalnej, stylistycznej oraz technologicznej.

Tego typu zwieńczenia odkryto na różnych stanowiskach archeologicznych w Gdańsku, ale w wielu przypadkach zachowały się tylko fragmenty kafli. Zdecydowana większość gdańskich znalezisk ma dekorację roślinną. Na drugim miejscu pod względem liczebności są kafle z dekoracją architektoniczną, nawiązującą do pokrycia dachu płaską dachówką (tak zwana karpiówka).

Biorąc pod uwagę kolorystykę, najwięcej znaleziono w Gdańsku kafli szkliwionych na zielono oraz egzemplarzy dwubarwnych, pokrytych szkliwem białym i niebieskim. W XVI i XVII wieku piece z kafli zielonych oraz dwubarwnych (białych i niebieskich) były bardzo popularne – taka panowała wówczas moda i taką estetykę uznawali mieszkańcy.

Opracowanie merytoryczne, tekst i zdjęcia zabytku: Karolina Szczepanowska
Redakcja językowa i skład: Marcin Fedoruk
Projekt plakatu: Lidia Nadolska

Cytowana literatura:

  • Dąbrowska M., 2007, O siedemnastowiecznych kaflach i piecach z terenu ziem polskich, (w:) Średniowieczne i nowożytne kafle. Regionalizmy Podobieństwa Różnice, red. M. Dąbrowska, H. Karwowska, Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok, s. 143-159.
  • Kilarska E., Maciej Kilarski, 2009, Kafle z terenu dawnych Prus Królewskich, Malbork.
  • Pospieszna B., 2002, Ogrzewanie w Zamku Malborskim w dawnych wiekach, Malbork.

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Scroll to Top

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.