Brodacz z gdańskiej Wyspy Spichrzów. Zabytek Miesiąca MAG – maj 2021

Plakat ze zdjęciem zabytku: fragmentem brązowego dzbana z wizerunkiem brodacza.

Wszystkie naczynia kamionkowe odkryte przez archeologów na terenie Gdańska pochodziły z importu, głównie z ośrodków północnoniemieckich w Nadrenii i Dolnej Saksonii, a także z położonej w środkowych Niemczech Saksonii. W bogatym Gdańsku importowane naczynia cieszyły się dużą popularnością, toteż ich znaleziska nie należą do rzadkości. Dotyczy to używanych powszechnie prostych dzbanów z Siegburga, Waldenburga czy Raeren. Istniały jednak wyroby rzadsze, o wyższych walorach artystycznych, na które stać było tylko średnio i bardzo zamożnych mieszczan. Do takich właśnie znalezisk należy prezentowany fragment dzbana wykonanego w nadreńskiej Kolonii lub w leżącym nieopodal miasteczku Frechen.

Ten fragment stanowił górną część baniastego dzbana o pojemności około 4 litrów, służącego do podawania piwa lub wina. Naczynie miało krótką, cylindryczną szyjkę oraz silnie spieczony kamionkowy czerep barwy szarożółtej. Było bogato dekorowane: w formie wyciśnięto plastyczne nakładki, a następnie pokryto powierzchnię brązowym, lekko cętkowanym szkliwem solnym.

Dzbany tego typu nazywa się potocznie „brodaczami” (niem. Bartmannkrug) ze względu na plastyczną aplikację z wizerunkiem wyrazistej twarzy brodatego mężczyzny, umieszczaną w górnej części naczynia (zwykle na szyjce i górnej części brzuśca). Realistycznie przedstawiona twarz o wyraźnie zarysowanych powiekach i kształtnym nosie cechuje się bujnym zarostem: ma wąsy i długą, poziomo przyciętą brodę, składającą się z pasm o lekko podwiniętych końcach.

Na podstawie zachowanej części oraz analogicznego, kompletnego dzbana ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Kolonii (zdjęcie pod artykułem) można określić wygląd całego naczynia z Wyspy Spichrzów. Dekorację górnej części brzuśca uzupełniały aplikacje plastyczne w postaci występujących naprzemiennie trójkątnych liści akantu, zwisających od granicy szyjki i ustawionych ku górze na linii załomu brzuśca. Między nimi znajdowały się okrągłe medaliony w formie wieńców, z popiersiami dam i wojaków w hełmach. Największą wydętość naczynia otaczała najpewniej plastyczna wstęga, zdobiona wicią roślinną i groteską lub napisem (sentencją religijną). Dolną część dzbana, podobnie jak górną, zdobiły zwisające liście akantu przeplatane medalionami. Stylistyka przedstawień oraz forma naczynia pozwalają datować jego powstanie na drugą tercję XVI wieku.

Powód przedstawienia maski brodatego mężczyzny na dzbanach typu Bartmannkrug nie doczekał się jak dotąd naukowego wyjaśnienia. Część hipotez sugeruje powiązanie wizerunku brodacza z popularną w okresie renesansu postacią „dzikiego człowieka”. Ów Wilder Mann, znany z mitologii (por. np. fauna, satyra) i podań ludowych, miał zamieszkiwać niedostępne góry i lasy oraz niezbadane kontynenty. Jak sugerują ostatnie badania, teorię tę może potwierdzać szczególna popularność „brodaczy” z XVI–XVII wieku w miastach portowych i na pokładach statków, a więc wśród ludzi znających zamorskie podróże i towarzyszące im niezwykłe opowieści. Mityczny „dziki człowiek”, symbolizujący męskość i siłę, groźnie spoglądający z dzbanów i kufli z pewnością doskonale wpisywał się w nastrój zakrapianych alkoholem biesiad po szczęśliwie zakończonych wyprawach morskich.

Opisywany fragment dzbana odkryto w trakcie badań Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, prowadzonych w południowej części Wyspy Spichrzów, przy ul. Toruńskiej. Przedmiot znajdował się w warstwie niwelacyjnej złożonej z ziemi i odpadów miejskich, nawiezionej w XVII wieku w celu osuszenia podmokłego gruntu. Zabytek zarejestrowano w inwentarzu Działu Zbiorów Gdańskich MAG pod numerem MAG/GD/255/20/55/587.

Kurator wystawy i autor tekstu: Bogdan Kościński
Zdjęcie zabytku: Joanna Szmit
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska
Redakcja: Marcin Fedoruk

Brązowy, pękaty dzban, bogato dekorowany; na krótkiej szyjce naczynia widać wizerunek brodacza.

Dzban typu Bartmannkrug ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Kolonii.
Zdjęcie z książki Ingeborg Unger „Kölner und Frechener Steinzeug der Renaissance: Die Bestände des Kölnischen Stadtmuseums” (Köln, 2007 r.).

 

Czarno-biała rycina przedstawia nagiego brodatego mężczyznę, tzw. dzikiego człowieka, przepasanego liśćmi; obok postaci widać herb Holzhausen.

„Dziki człowiek” z herbem Holzhausen.
Rycina z książki „Jost Amman’s Wappen & Stammbuch”, 1589 r.

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Scroll to Top

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.