Koniczna czarka szklana. Zabytek Miesiąca MAG – wrzesień 2023

Prezentowany zabytek odkryto w 2009 roku podczas badań ratowniczych przy ulicy Kleszej w Gdańsku, w pobliżu bazyliki Mariackiej.

Powierzchnię zrekonstruowanej niewielkiej czarki szklanej zdobi prosta dekoracja plastyczna. Natapiane na gorąco cienkie nitki szklane tworzą wzór kratki lub siatki.

Silna korozja, której efektem jest zbrunatnienie i kruchość ścianek, wskazuje na niską jakość użytego surowca. Pierwotnie zielonkawa masa szklana świadczy o wysokiej zawartości tlenku żelaza i popiołu bukowego, składników charakterystycznych dla produktów z obszaru dzisiejszych Niemiec.

Średniowieczne huty leśne zajmowały się wpierw tworzeniem bogato zdobionych naczyń dla elit, a z czasem zaczęły wytwarzać naczynia dostępne dla mniej zamożnych nabywców. Oferowały nieskomplikowane formy pozbawione wyrafinowanej dekoracji. Powierzchnie popularnych naczyń były najczęściej gładkie, niekiedy ozdobione natapianymi elementami plastycznymi, takimi jak nitki szklane.

Tkanina z Bayeux, XI w., scena 43: “Oto biskup błogosławi jedzenie i picie” (Maggie Black, The Medieval Cook Book, Londyn 1992, s. 22).

Nitka stała się najpowszechniejszym – przez kilka stuleci – motywem dekoracyjnym wyrobów szklanych. Najczęściej oplatała dookolnie wybraną partię naczynia, podkreślając jego tektonikę. Rzadziej nakładano ją zygzakowato, spiralnie, pionowo lub w bardziej skomplikowanych układach. Nitka występowała w połączeniu z innymi elementami dekoracyjnymi.

Nakładanie plastycznych aplikacji wymagało jednak dużej precyzji, co wpływało na wartość i cenę naczyń. Dlatego z czasem popularność zdobyła inna, łatwiejsza metoda zdobienia: kształtowanie w formie. Stosowanie tej metody przyczyniło się do upowszechnienia naczyń szklanych.

Szklane cienkościenne czarki nawiązywały kształtem do swych pierwowzorów z gliny i drewna. Podobne pojemniki wykonywano również z cyny. Istnieje pogląd, że pierwotnie służyły one wytwórcom wina do degustacji trunku. Później przekształciły się w dość luksusowe szklane naczynia do picia, po które sięgano chętnie zwłaszcza podczas uroczystych spotkań członków gildii i cechów.

Fragment XIII-wiecznego manuskryptu (Bodleian Library MS. Add. A. 46, University of Oxford, CC-BY-NC 4.0).
Mnich smakujący wino, fragment XIII-wiecznego manuskryptu.
Portret mężczyzny, Joos van Cleve, XVI w.
Biblia Etienne’a Hardinga, XII w. (Initiale, CC BY-NC 3.0).

Gdański egzemplarz nawiązuje do znaleziska z Lubeki, datowanego na przełom XIII/XIV wieku. Większość tego typu zabytków pochodzi z obszaru Niemiec i Holandii, z XV-wiecznych domów mieszczańskich, tawern czy ratuszowych piwnic. Świadczy to o używaniu takich naczyń nie tylko przez ówczesne elity, lecz również przez mniej zamożne grupy społeczne. Co więcej, odkrycia czarek na terenie kościołów i klasztorów sugerują, że naczynia te mogły być wykorzystywane także do innych celów, na przykład do przechowywania płynnych relikwii.

Obecność czarki na terenie Głównego Miasta, podobnie jak przy odkryciach innych późnośredniowiecznych form naczyń, należy wiązać z przynależnością Gdańska do Związku Hanzeatyckiego kontrolującego handel w rejonie Bałtyku i Morza Północnego.

Tekst: Olga Krukowska
Redakcja: Marcin Fedoruk
Zdjęcie zabytku: Krzysztof Wiącek
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Scroll to Top

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.