Segment kopułki pieca. Zabytek Miesiąca MAG – kwiecień 2024

Gdańskie kafle piecowe mają różne formy. Wśród nich wyróżniają się kopułki, które wieńczyły piece. Egzemplarz będący segmentem takiego zwieńczenia został odkryty podczas badań archeologicznych przy ul. Podwale Przedmiejskie w Gdańsku.

Lico kafla ma trójkątny wykrój. Jest to wycinek kopułki pieca. Taką kopułkę nazywa się też „cebulastym hełmem” (ze względu na kształt i esownicowo wygiętą powierzchnię).

Kafel wykonano z gliny żelazistej, wypalonej na kolor ceglasty. Lico kafla pokryto szkliwem zielonym na warstwie pobiały. Dekoracja powstała w technice reliefu – kafel został odciśnięty w specjalnie przygotowanej formie.

Powierzchnię lica zdobi dekoracja roślinna. Jej kompozycję tworzy symetrycznie rozkładająca się wić roślinna w typie maureski. Jest to płaszczyznowy ornament o motywach splecionych wici roślinnych, stylizowanych kwiatów, liści lub łodyg, wypełniający szczelnie i symetrycznie dekorowaną powierzchnię.

Z tyłu kafla widać otwartą, trójkątnie uformowaną komorę grzewczą.

Wysokość kafla wynosi 21,3 cm, szerokość podstawy mierzy 18,8 cm.

Ten kafel stanowił 1/6 całości zwieńczenia. Taki wniosek można wyciągnąć z jego cech metrycznych i z materiałów porównawczych. Średnica całej kopułki wynosiła około 45 cm.

Kafle z kopułki cylindrycznej nadstawy pieca, ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku (za: Pospieszna 2002, s. 33)
Zachowany kafel i rekonstrukcja pozostałej części kopułki (za: Kilarska, Kilarski 2009: 109)

Tego rodzaju znaleziska dostarczają badaczom informacji o dawnych piecach budowanych w Gdańsku w okresie nowożytnym.

Porównywalne zwieńczenie cylindrycznej nadstawy widać na zachowanym piecu z Darłowa (połowa XVI wieku) oraz na rekonstrukcji pieca z zamku w Pucku (1. połowa XVII wieku). Podobne piece wznoszone były także w Toruniu czy Malborku. Świadczą o tym zabytki odkryte na tamtejszych stanowiskach archeologicznych.

Piec z Darłowa (za: Kilarska, Kilarski 2009, s. 56)
Rysunek pieca wykonany na podstawie pieca z Darłowa (za: Pospieszna 2002, s. 37)
Rysunkowa rekonstrukcja pieca z Pucka (za: Dąbrowska 2007, s. 150)

Piece z nadstawami cylindrycznymi pojawiły się w 2. połowie XVI wieku. Taką budowę pieców na terenie Pomorza potwierdzają ryciny z XVI i XVII wieku. Jednym z przykładów jest ilustracja z 1629 roku, obrazująca wnętrze izby w Starym Targu, w powiecie sztumskim (zob.  Kilarska, Kilarski 2009, s. 83, 107-108).

Egzemplarz kafla ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku jest bardzo dobrze zachowany. Dzięki temu można było zbadać go dogłębnie: przeprowadzić analizę formalną, stylistyczną i technologiczną.

Tego typu zwieńczenia odkryto na różnych stanowiskach archeologicznych w Gdańsku, ale w wielu przypadkach zachowały się tylko fragmenty kafli. Zdecydowana większość gdańskich znalezisk ma dekorację roślinną. Na drugim miejscu pod względem liczebności są kafle z dekoracją architektoniczną, nawiązującą do pokrycia dachu płaską dachówką (tak zwana karpiówka).

Biorąc pod uwagę kolorystykę, najwięcej znaleziono w Gdańsku kafli szkliwionych na zielono oraz egzemplarzy dwubarwnych, pokrytych szkliwem białym i niebieskim. W XVI i XVII wieku piece z kafli zielonych oraz dwubarwnych (białych i niebieskich) były bardzo popularne – taka panowała wówczas moda i taką estetykę uznawali mieszkańcy.

Opracowanie merytoryczne i tekst: Karolina Szczepanowska
Redakcja językowa i skład: Marcin Fedoruk
Zdjęcia zabytków: Zofia Grunt
Projekt plakatu: Lidia Nadolska

Cytowana literatura:

  • Dąbrowska M., 2007, O siedemnastowiecznych kaflach i piecach z terenu ziem polskich, (w:) Średniowieczne i nowożytne kafle. Regionalizmy Podobieństwa Różnice, red. M. Dąbrowska, H. Karwowska, Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok, s. 143-159.
  • Kilarska E., Maciej Kilarski, 2009, Kafle z terenu dawnych Prus Królewskich, Malbork.
  • Pospieszna B., 2002, Ogrzewanie w Zamku Malborskim w dawnych wiekach, Malbork.

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Scroll to Top

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.