Zabytkowe kafle, odkrywane przez archeologów w Gdańsku, mają różnorodne formy. Wśród nich wyróżniają się dekoracje w kształcie ramki – wielobocznej, wypukłej i profilowanej. Egzemplarz takiego kafla znajduje się w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, dokąd trafił w efekcie badań archeologicznych przeprowadzonych na obszarze Dolnego Miasta, przy ul. Reduta Wyskok 6.
Prezentowany kafel płytowy wypełniający został wykonany z gliny żelazistej, wypalonej na kolor ceglasty. Jego lico jest pokryte szkliwem ciemnozielonym, na cienkiej warstwie pobiały. Dekoracja powstała przy użyciu techniki reliefu, poprzez ręczne odciskanie w specjalnie przygotowanej formie.
Z tyłu, w komorze kafla zachowały się ślady okopcenia. Są one dowodem na to, że kafel był użytkowany jako część czynnego pieca.
Cały kafel ma wysokość 23,2 cm i szerokość 18,5 cm.
Powierzchnię lica zdobi kartusz, czyli dekoracja architektoniczna w postaci wypukłej, owalnej i wielobocznej ramki. Środek jest gładki, bez dodatkowego wypełnienia. Kompozycję uzupełnia dekoracja roślinna umieszczona w czterech narożnikach lica. Przedstawia ona gałązkę wawrzynu z listkami i drobnymi, kulistymi owocami. Wawrzyn jako motyw dekoracyjny w rzemiośle artystycznym symbolizował zwycięstwo i sławę, ale też pokój i wolność.
Kafle z profilowanymi ramkami są charakterystyczne dla XVIII-wiecznego Gdańska i Pomorza. Znawczyni tematu, Barbara Pospieszna zestawiła najbardziej typowe ramki kafli pomorskich i zaproponowała podział chronologiczny. Według tego podziału kafel ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku mógł powstać w latach 1700–1750.
Prostokątne kafle wypełniające stanowiły główny budulec XVIII-wiecznych pieców, które miały na ogół dwie lub trzy kondygnacje. Poza Gdańskiem kafle tego typu są znane na przykład w Toruniu, Malborku czy Fromborku.
Oprócz kafli szkliwionych jednolicie na zielono wykonywano również kafle szkliwione na biało i dekorowane malaturą w kolorze niebieskim, fioletowym lub zielonym. Oba warianty kolorystyczne były bardzo popularne w XVIII wieku, co świadczy o panującej wówczas modzie oraz o poczuciu estetyki ówczesnych mieszkańców. Płycina mogła być pusta i gładka albo zawierać przedstawienie figuralne, scenę rodzajową, dworską czy sakralną.
Archeolodzy znajdują często zaledwie fragmenty kafli. Tymczasem gdański egzemplarz zachował się w bardzo dobrym stanie. Dzięki temu ma dużą wartość naukową i ekspozycyjną.
Opracowanie merytoryczne i tekst: Karolina Szczepanowska
Redakcja językowa i skład: Marcin Fedoruk
Zdjęcia zabytku: Karolina Szczepanowska
Projekt plakatu: Lidia Nadolska
Cytowana literatura
- B. Pospieszna, „Piece i kafle gdańskie w XVIII wieku” [w:] „Średniowieczne i nowożytne kafle. Regionalizmy – podobieństwa – różnice”, red. M. Dąbrowska i H. Karwowska, Białystok 2007
- B. Pospieszna, „Kafle i piece kaflowe w zbiorach Muzeum Zamkowego w Malborku”, Malbork 2013
- K. Szczepanowska, „Zbiór kafli płytowych pozyskanych z badań archeologiczno-architektonicznych kamienicy Świętojańska 6 w Gdańsku w 2015 roku” [w:] „XX Sesja Pomorzoznawcza”, red. E. Trawicka, Gdańsk 2018