CZERWIEC 2019

Kamienie probiercze z cmentarzyska w Ciepłem

Prezentowane zabytki pochodzą z wyjątkowej nekropoli z okresu wczesnośredniowiecznego w Ciepłem. Cmentarzysko jest znane przede wszystkim z elitarnych pochówków datowanych na początek XI w., wyposażonych w elementy uzbrojenia, oporządzenia jeździeckiego i inne luksusowe przedmioty.

W dwóch z siedmiu okazałych grobów (42 i 43/2009) wśród elementów wyposażenia grobowego odkryto kamienne zabytki, które ze względu na kształt określono jako „osełki”, czyli przedmioty służące do ostrzenia narzędzi metalowych. Wykonane są z drobnoziarnistego łupku fyllitowego o barwie ciemnoszarej.

Badania składu chemicznego „osełek” przeprowadzone w Centrum Nanotechnologii Politechniki Gdańskiej przy użyciu mikroskopu skaningowego metodą SEM-EDS wykazały na powierzchni „osełki” z grobu 42 obecność metali szlachetnych i innych metali kolorowych. Z kolei zabytek z grobu 43 nie miał podobnych śladów. Na jego powierzchni są nieliczne pozostałości żelaza, nie jest jednak w żaden sposób wyrobiony, czego można by spodziewać się po osełce. W związku z tym istnieją dowody, że przedmioty te nie są osełkami, lecz kamieniami probierczymi.

Kamienie probiercze to przedmioty służące do oznaczenia próby metalu szlachetnego, przede wszystkim złota i srebra. Na kamieniu probierczym wykonuje się narys stopem złota, srebra czy innego metalu, którego próbę chce się oznaczyć. Już po samej barwie możliwe jest dość precyzyjne określenie zawartości metali w badanym stopie. Badanie na kamieniu probierczym jest najstarszą metodą chemiczno-metalurgiczną związaną z jubilerstwem. Ten sposób badania jakości metali i ich stopów był znany w starożytności i średniowieczu.

Odkrycie nowej funkcji „osełek”, zmieniające ich znaczenie, jest również istotnym wskaźnikiem wysokiej pozycji społecznej zmarłych pochowanych w grobach 42 i 43/2009. Kamienie probiercze świadczą o dostępie do metali szlachetnych, a także o udziale w wymianie handlowej (w jednym z grobów odkryto też wagę szalkową z zestawem odważników) i zapewne w czynnościach fiskalnych na rzecz władzy.

Kurator: Sławomir Wadyl
Tekst: Sławomir Wadyl
Zdjęcie: Joanna Szmit
Opracowanie graficzne: Beata Müller

Zabytek Miesiąca można zobaczyć w Domu Przyrodników przy ul. Mariackiej 25/26 w Gdańsku.

Mapa: https://archeologia.pl/archeologia_oddzialy/dom-przyrodnikow/
Godziny otwarcia: https://archeologia.pl/godziny-otwarcia/

Zapraszamy!