Gwizdek pielgrzymi z XV wieku
Unikatowy w skali światowej średniowieczny gwizdek pielgrzymi (GKPP 1168) pochodzi z wykopalisk gdańskich. Jest doskonale zachowany i zdobiony plastycznymi skrzydełkami, a w dodatku nadal gwiżdże. Tuż nad otworem akustycznym znajduje się ruchomy wiatraczek, zaś pod spodem gwizdka –sztywne kółko do zawieszania.
Gwizdki pielgrzymie produkowano w wielu średniowiecznych sanktuariach. Bywały pamiątkami z odbytej pielgrzymki, podobnie jak rogi czy dzwoneczki, a także upominkami dla dzieci. Gwizdków używano przede wszystkim do popularnych praktyk religijnych (szczególnie w trakcie procesji), ale też do odstraszania żarłocznego ptactwa na polach uprawnych oraz do odpędzania złych duchów. Średniowieczni ludzie wierzyli, że w przenikliwych dźwiękach gwizdków zawarte są moce z sanktuariów i relikwii.
Z roku 1407 pochodzi wzmianka o zachowaniu pielgrzymów:
[…] Swymi śpiewami, gwizdkami, dzwonkami z Canterbury, szczekaniem swoich psów czynią więcej hałasu, niż gdyby król przybył tutaj z daleka ze wszystkimi swymi fanfarami i minstrelami…
Gwizdek kupiony w sanktuarium i poświęcony przy okazji religijnych ceremoniałów mógł skuteczniej pełnić funkcje apotropaiczne (magicznie chronić przed złem). Wydaje się, że ten atrybut pielgrzyma był najbardziej popularny w Anglii oraz w obecnych krajach Beneluksu; nie znamy go z odkryć archeologicznych na terenie Niemiec. Dotychczasowe znaleziska gwizdków pielgrzymich w Europie w łącznej liczbie około 50 egzemplarzy koncentrują się na terenie Francji, Anglii, Holandii oraz Belgii. W Gdańsku natomiast odkryto 13 średniowiecznych gwizdków pielgrzymich, wszystkie w rejonie dawnego portu, czyli na Wyspie Spichrzów (8 egz.), z czego aż 7 przy ul. Jaglanej 3/5, na Starym Przedmieściu (4) oraz Szafarni (1).
Jedyną analogią dla znaleziska z Gdańska jest gwizdek z Paryża, także datowany na XV wiek i wyposażony w wiatraczek kręcący się podczas dmuchania w instrument. Jednak tylko zabytek z Gdańska zachował się tak doskonale i nadal gwiżdże.
Kurator wystawy: dr Henryk Paner
Tekst: dr Henryk Paner
Zdjęcia: Adam Kamrowski
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska
Zabytek Miesiąca można zobaczyć w Domu Przyrodników przy ul. Mariackiej 25/26 w Gdańsku.
• Mapa: https://archeologia.pl/archeologia_oddzialy/dom-przyrodnikow/
• Godziny otwarcia: https://archeologia.pl/godziny-otwarcia/
Zapraszamy!