Denkmal des Monats

Guziki mundurowe z XIX wieku. Zabytek Miesiąca MAG – marzec 2024

Łatwo zgubić guzik. Na szczęście archeologów guzik obchodzi!

Prezentowane guziki mundurowe to pamiątki burzliwych wydarzeń z początku XIX wieku. Archeolodzy znaleźli je podczas badań terenowych w różnych rejonach gdańskiego Śródmieścia.

Są wykonane z mosiądzu. Mają płaskie główki o grubości 2 mm i średnicy 19 mm. Uszka liczą 5 mm wysokości i 7 mm szerokości.

Te trzy wybrane guziki to tylko skromny wycinek bogatych XIX-wiecznych zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

Rok 1807 – 12 lat po trzecim rozbiorze Polski

Trwa wojna Francji z IV koalicją antyfrancuską: Wielką Brytanią, Rosją i Prusami.

Wojska pruskie odczuły mocno potęgę armii francuskich pod wodzą Napoleona Bonaparte. Poniosły dotkliwe klęski i były w panicznym odwrocie. Francuzi zajęli Berlin.

Prusy pokładają nadzieję w silnie ufortyfikowanych miastach, takich jak Gdańsk.

Bonaparte nakazuje sformować armię (X Korpus), której celem ma być zdobycie Gdańska. Powołany korpus jest wielonarodowy, składa się z żołnierzy francuskich, niemieckich oraz polskich. W skład polskich wojsk wchodzi 2 Pułk Piechoty Legii Poznańskiej, sformowany w Rogoźnie (Wielkopolska) i przydzielony do 3 Dywizji, którą dowodzi Jan Henryk Dąbrowski.

Polacy pragną wolności

W polskim narodzie jest silne pragnienie uwolnienia się spod autorytarnych rządów zaborców i powrotu do stanu sprzed rozbiorów. A Napoleon umiejętnie i cynicznie wykorzystuje to pragnienie…

We Francji i w innych krajach pod panowaniem Napoleona zaczyna brakować ludzi zdolnych do walki i popierających władzę Bonapartego. Dlatego Napoleon obiecuje Polakom wolność, głosząc postępowe hasła – w ten sposób zdobywa lojalność i oddanie wielu Polaków.

Generał Jan Henryk Dąbrowski na czele Legionów - obraz J. Kossaka

Marzec 1807 roku

X Korpus rozpoczyna oblężenie Gdańska. Wojsko polskie podchodzi do miasta od południa. Stacjonuje między innymi na Ujeścisku i Stogach.

Okręty angielskie wspierają garnizon prusko-rosyjski. Każda ze stron zdaje sobie sprawę, że Gdańsk jest kluczem do zwycięstwa.

Na zachód od miasta oblegający budują umocnienia i robią podkopy pod miny. Od wschodu prowadzą wojnę manewrową.

Szczególnie zacięte są walki o Mierzeję Wiślaną i okolice. Obie strony przeprowadzają ataki na pozycje przeciwnika. Ginie wielu żołnierzy.

Garnizon kapituluje pod koniec maja.

Oblężenie Gdańska w 1807 r., P. J. Fill © Muzeum Narodowe w Gdańsku (źródło: Gedanopedia)
Friedrich von Kalckreuth poddaje Gdańsk 26 V 1807 r. i przekazuje Francuzom klucze do miasta - sztych J. Ligbera (źródło: "Napoleon. Legiony i Księstwo Warszawskie", E. Łuniński, Warszawa 1911, s. 94)

Niedługo potem 2 Pułk Piechoty Legii Poznańskiej wziął jeszcze udział w wielkiej bitwie pod Frydlandem (obwód królewiecki). Wojska rosyjskie zostały rozbite. Kampania Napoleona w Prusach dobiegała końca.

W tym samym roku podpisano pokój w Tylży. Na mocy traktatów utworzono Księstwo Warszawskie oraz Wolne Miasto Gdańsk (pierwsze w historii). Nie oznaczało to wprawdzie pełnej niepodległości, ale wielu Polaków przyjęło to jako sukces, który zagrzał ich do dalszego wspierania Napoleona, jego wizji Europy i planów militarnych.

2 Pułk Piechoty Legii Poznańskiej został przemianowany na 10 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego. Miejscem stacjonowania tych żołnierzy był Gdańsk.

Wtedy właśnie zapodziały się trzy prezentowane guziki. Zgubili je ludzie, którzy brali udział w opisanych wydarzeniach. Po 200 latach archeolodzy znaleźli guziki i odtworzyli ich historię.

Woltyżer 10. Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego. Miedzioryt K. F. Weilanda
Woltyżer 10 Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego - miedzioryt K. F. Weilanda
Woltyżer 10 Pułku Piechoty, grenadier 17 Pułku Piechoty - 1812 r. Mal. E. Grammont
Woltyżer 10 Pułku Piechoty i grenadier 17 Pułku Piechoty, 1812 r. - il. E. Grammont

10 Pułk walczył jeszcze w zwycięskiej wojnie Księstwa Warszawskiego z Austrią w 1809 r.

Punktem zwrotnym dla żołnierzy 10 Pułku był rok 1812. Formacja wzięła udział w wyprawie na Rosję jako część tak zwanej Wielkiej Armii, którą dowodził Napoleon. Kampania była jednak źle przygotowana, co doprowadziło do katastrofalnej klęski.

Polscy żołnierze desperacko walczyli o ojczyznę. W styczniu 1813 r. ocalali z 10 Pułku i innych formacji wzięli udział w obronie Gdańska, pomimo beznadziejnej sytuacji. Skutecznie odpierali wojska rosyjsko-pruskie, aż do listopada.

Był to ostatni epizod historii 10 Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego oraz pierwszego Wolnego Miasta Gdańska. W 1815 r., po kongresie wiedeńskim, przestało istnieć Księstwo Warszawskie.

Opracowanie merytoryczne i tekst: Marek Kuik
Redakcja językowa i skład: Marcin Fedoruk
Zdjęcia zabytków: Zofia Grunt
Projekt plakatu: Lidia Nadolska

Nach oben scrollen

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.