Kuttrolf, Angster, flasza dubeltowa – to wymienne nazwy naczyń o wyjątkowo oryginalnej konstrukcji. Do tej grupy należy prezentowana butelka ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Wykonano ją z leśnego szkła. Kształtem przypomina klepsydrę, ma czworoboczny korpus zwężający się w połowie wysokości. W narożach znajdują się cztery rurki, a w środku – jeszcze jedna, o krótkiej, wąskiej szyjce.
Butelkę tę znaleziono w trakcie wykopalisk w roku 1980 nieopodal posesji przy ul. Wiślanej 22, na terenie dawnego portu rzecznego w Gniewie. Odkrycia dokonano obok drewnianej rury wodociągowej z XVIII/XIX wieku oraz w pobliżu konstrukcji drewnianej (rzędu pali połączonych dębowymi deskami) będącej pozostałością XVII-wiecznego umocnienia linii brzegowej rzeki Wierzycy.
Historia tego typu naczyń sięga starożytności, wytwarzano je już w pierwszych wiekach naszej ery w Syrii i Egipcie. W Europie produkowane były od średniowiecza do XVIII/XIX w. głównie na obszarach wzdłuż środkowego i górnego Renu oraz w północnych Niemczech. W XVI i XVII w. takie naczynia produkowano również w Wenecji. Prezentowaną butelkę z Gniewu wykonano w XVIII/XIX w., zapewne na terenie Niemiec.Najstarsza zachowana pisemna wzmianka o kuttrolfach pochodzi z drugiej dekady XIII w. Znajdujemy ją w poemacie „Willehalm” Wolframa von Eschenbacha (strofa 326, wersy 15–19):
wir sulen trinken manegez kunnen,
und in die clâren brunnen
hâhen guttrel von glase,
dâ grüener klê und ander wase
under boume schate müge sîn.
Początkowo naczynia z dmuchanego szkła przybierały różne, najczęściej asymetryczne, kształty. Miały okrągłe, baniaste korpusy, a wąskie szyjki uformowane były ze splecionych rurek. Niekiedy, aby uzyskać pożądany kształt, dmuchane szkło wykańczano dodatkowo odciskając je w formie.Wyjątkowa budowa tych naczyń sprawia, że podczas nalewania przez wąskie rurki i szyjkę napój uwalnia się powoli, kropla po kropli. Stąd właśnie niemiecka nazwa: Kuttrolf (ewentualnie Gutterolf) z łacińską cząstką gutta oznaczającą kroplę. Inna nazwa: Angster także nawiązuje do konstrukcji – łacińskie angustus znaczy bowiem: ciasny, wąski, cienki. Z kolei polskie określenie „flasza dubeltowa” odnosi się do klepsydrowych kieliszków, składających się z dwóch czasz połączonych dnami.
Ze względu na ozdobny kształt i możliwość precyzyjnego odmierzania płynu kuttrolfy służyły wpierw do przechowywania perfum, później znalazły zastosowanie w aptekach. Wreszcie, kiedy trafiły na stoły biesiadne, pełniły często funkcję naczyń żartobliwych. Nalewany z nich alkohol wydawał dźwięk bulgotania, rozweselając biesiadników.
Trunek zawarty w butelce typu kuttrolf był pożądany, acz trudno dostępny, skapywał przecież bardzo powoli. Aby go skosztować, trzeba było wykazać się cierpliwością. Średniowieczni ludzie porównywali to do… zachowywania dziewictwa przez cnotliwe niewiasty. Naczynie kuttrolf stało się więc symbolem czystości przedmałżeńskiej, stawiano je na stole na znak niewinności panny młodej. Natomiast kobiety, które dziewicami już nie były, otrzymywały butelki z szerokimi szyjkami.
Tekst: Marcin Jagusiak
Redakcja: Marcin Fedoruk
Zdjęcie zabytku: Zofia Grunt
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska