Klocek do wyrobu koronek z XVII – XVIII wieku

W trakcie badań archeologicznych prowadzonych przy ulicy Długie Ogrody w Gdańsku natrafiono na interesujący przedmiot: drewniany klocek do wyrobu koronek. Jest to precyzyjnie wykonane, niewielkie narzędzie o długości 106 milimetrów. Ma kształt szpuleczki z wyodrębnioną rączką służącą do nawijania nici. Szpulka składa się z szyjki ograniczonej od góry główką, a od dołu kołnierzem. Elementami rączki są trzonek, brzusiec i zakończenie. Brzusiec ma charakterystyczne zdobienie w postaci czarnej dookolnej linii.

Rozmiary klocków różnią się w zależności od grubości używanych nici oraz regionu, gdzie były wytwarzane. Toczone lub wycinane, wykonane były z drewna, rogu lub kości. Zazwyczaj różniły się ukształtowaniem rączki. Do wykonania jednej koronki używano bardzo często klocków o różnych rozmiarach, by nadać większej plastyczności poszczególnym elementom wzoru. Niektóre wzory koronek wymagały użycia kilkunastu, a czasami nawet kilkuset klocków.
Wyróżnia się dwie podstawowe odmiany klocków: kontynentalne – o bańkowatym brzuścu będącym elementem rączki – oraz angielskie – smukłe, z trzonkiem bez wyodrębnionego brzuśca. Prezentowany zabytek należy do grupy narzędzi kontynentalnych. Kształtem przypomina klocki charakterystyczne dla belgijskich ośrodków koronkarskich.

Koronki klockowe wyrabiano z wielu nitek lnianych, jedwabnych, jedwabnych z metalowym oplotem (srebrnym lub złotym) albo bawełnianych. Proces wyrobu koronek zaczynał się od umieszczenia wyrysowanego wzoru na specjalnej poduszce. Nici przypinano z jednej strony szpilkami do poduszki, a z drugiej nawijano na szpulki klocków. Odpowiednie przekładanie kilku par klocków powodowało krzyżowanie się nitek i powstawanie przeplotów, w efekcie dając różne rodzaje ornamentu.
Pierwsze koronki klockowe powstały we Włoszech na początku XVI wieku. Z Europy Południowej kunszt ten rozprzestrzenił się w innych krajach europejskich. W XVIII i XIX wieku szeroko rozpowszechnił się w Belgii, Francji i Anglii. Z biegiem czasu wyodrębniły się ośrodki koronkarskie, słynące z określonych wzorów koronek wyrabianych przy użyciu narzędzi właściwych dla danego regionu. Moda na tego typu wyroby, a także czasochłonność procesu wytwarzania koronek wymogły podejmowanie kolejnych prób zmechanizowania koronkarstwa, co ostatecznie powiodło się dopiero w XIX wieku.

Kuratorka: Joanna Jabłońska-Dyrda
Zdjęcie: Joanna Szmit
Projekt graficzny: Lidia Nadolska

Zabytek Miesiąca można zobaczyć w Domu Przyrodników przy ul. Mariackiej 25/26 w Gdańsku.
Mapa: https://archeologia.pl/archeologia_oddzialy/dom-przyrodnikow/ 
Godziny otwarcia: https://archeologia.pl/godziny-otwarcia/ 
Zapraszamy!