Ten fragment czaszy kielicha został odkryty na stanowisku archeologicznym przy ulicy Podwale Przedmiejskie w Gdańsku. Widnieje na nim mityczny gryfin, podtrzymujący prawdopodobnie tarczę herbową.
Staranne wykonanie przedmiotu (choć widzimy zaledwie jego część) wskazuje na wysokie umiejętności rzemieślników. Wytwórca naczynia użył barwnej masy szklanej. Dekoracja malarska jest różnobarwna i szczegółowa.
Kielich mógł powstać w XVI lub XVII wieku. Wtedy w wielu europejskich hutach szkła pracowali mistrzowie z Włoch. Tworzyli oni naczynia na wzór słynnych wyrobów weneckich.
Gryfin czy gryf? Wątpliwości dotyczące nazwy
W języku angielskim uskrzydlony lew określany jest mianem griffin, ewentualnie lion-griffin.
Niektórzy uważają go za odmianę gryfa. Jednak typowy gryf ma głowę orła (a nie lwa).
Gryfin, czyli uskrzydlony lew, pojawia się już w mitologii babilońskiej, a następnie w perskiej. Dla starożytnych Greków i Rzymian był symbolem siły, szybkości, odwagi i zaufania. Utożsamiali go również z pychą i zachłannością.
W sztuce romańskiej wizerunek gryfina wszedł do heraldyki. Stworzenie łączyło odwagę i siłę lwa z przebiegłością i czujnością orła. Te dwa zwierzęta uznawano wówczas za najsilniejsze: jedno królowało na ziemi, drugie na niebie.
W kulturze chrześcijańskiej gryfin przekształcił się w lwa świętego Marka. Można go odnaleźć na przykład na XV-wiecznych freskach w kompleksie świątynnym Santo Stefano we Włoszech. Wyobrażenia gryfinów przetrwały do naszych czasów na wielu gmachach publicznych w Wenecji i w miastach jej podległych.
Ozdobna tarcza – taka, jaką widać na fragmencie kielicha – była popularnym motywem ornamentowym w renesansie. Najczęściej występowała w architekturze i malarstwie. Wewnątrz tarczy umieszczano najważniejsze informacje, czasem emblemat, monogram lub znak herbowy. Jednak w przypadku prezentowanego znaleziska nie sposób ustalić, czy mamy do czynienia z kartuszem heraldycznym (czyli wykorzystującym herb jako dominujący motyw zdobniczy). Widać tu jedynie niekompletne napisy: „…MARC…” oraz „…87” (najprawdopodobniej jest to data). Wiadomo, że towarzyszące kartuszom motywy figuralne lub alegoryczne były charakterystycznymi elementami dekoracyjnymi w okresie od połowy XVI w. do początku XVII stulecia.
Mimo że nie udało się jednoznacznie określić wymiarów kielicha, z pewnością było to naczynie nietuzinkowe. Zapewne wykonano je na specjalne zamówienie, może dla rodziny patrycjuszowskiej lub kupieckiej, albo dla gildii.
Opracowanie merytoryczne i tekst: Olga Krukowska
Redakcja językowa i skład: Марцін Федорук
Projekt plakatu: Lidia Nadolska