Miecz z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Ciepłem. Zabytek Miesiąca MAG – grudzień 2024
Ten dobrze zachowany miecz został znaleziony 31 lipca 2008 roku w grobie numer 35 na cmentarzysku we wsi Ciepłe w województwie pomorskim.
Jest to miecz typu „Z” (według podziału wprowadzonego do nauki przez norweskiego archeologa Jana Petersena). Wykonano go z żelaza. Do zdobienia użyto srebra i stopów brązu. Jelec i głowica są inkrustowane miedzią i mosiądzem, a rękojeść jest owinięta cienkim drutem srebrnym.
Wymiary miecza
- całkowita długość: 924 mm
- długość głowni: 766 mm
- maksymalna szerokość głowni: 55 mm
- grubość głowni: 7,2 mm
- szerokość zbroczą: 16 mm
- długość jelca: 118 mm
- wysokość jelca w centralnej części: 22 mm
- wysokość jelca przy krawędzi: 28,5 mm
- grubość jelca: 28 mm
- długość trzpienia: 87 mm
- szerokość trzpienia przy jelcu: 29 mm
- szerokość trzpienia przy podstawie głowicy: 26 mm
- grubość trzpienia wraz z owijką: 16,8 mm
- długość podstawy głowicy: 85 mm
- wysokość podstawy głowicy: 18–21 mm
- grubość podstawy głowicy: 22 mm
- długość nakładki głowicy: 68 mm
- wysokość nakładki głowicy: 25 mm
- grubość nakładki głowicy: 28 mm
- waga: 1140 g
Cmentarzysko w Ciepłem zostało odkryte w sposób przypadkowy w 1900 roku, podczas robót ziemnych związanych z budową kolejki wąskotorowej. Ówcześni badacze określili je jako wyjątkowe miejsce grzebalne z pochówkami pochodzenia wikińskiego.
Współcześni archeolodzy pochylili się nad tym stanowiskiem w 2004 roku. Wtedy to Muzeum Archeologiczne w Gdańsku prowadziło nadzory archeologiczne nad pracami ziemnymi związanymi z zakładaniem sieci kanalizacyjnej w bezpośrednim sąsiedztwie cmentarzyska. Zespół pod kierownictwem Zdzisławy Ratajczyk podjął działania zmierzające do dokładnego ustalenia miejsca pochówków, a tym samym do wyznaczenia lokalizacji wczesnośredniowiecznego cmentarza.
Zdzisława Ratajczyk prowadziła badania terenowe w Ciepłem w latach: 2005, 2008–2010, 2013 oraz 2014.
Najcenniejszym odkryciem sezonu 2008 było odsłonięcie grobu mężczyzny z niezwykłym rodzajem wyposażenia, to znaczy z uzbrojeniem i oporządzeniem jeździeckim. Rzut pochówku miał kształt zbliżony do owalnego. Grób mierzył 220×340 cm, a jego głębokość dochodziła do 80 cm. W spągu jamy na poziomie szkieletu widniały ciemne smugi – ślady po skrzyniowej konstrukcji trumny o wymiarach 260×90 cm. W jamie znaleziono ponad 20 gwoździ żelaznych, zalegających przy północnych krawędziach skrzyni.
Na dnie jamy grobowej odsłonięto szkielet mężczyzny, zorientowany na linii północ–południe. Zniszczona czaszka leżała po północnej stronie grobu. Układ szkieletu od czaszki do miednicy wskazywał, że zmarłego ułożono na prawym boku. Kończyny górne były wyprostowane wzdłuż ciała, przy czym kości ręki lewej zalegały na miednicy. Kończyny dolne były wyprostowane.
Na piersiach, przy kościach żeber, leżał obol zmarłego: fragment srebrnego denara francuskiego.
Na odcinku od obręczy barkowej kończyny prawej do czaszki ułożony był żelazny grot włóczni. Przypuszczalnie włożono go do grobu razem z drzewcem.
Wzdłuż tułowia, obok prawej kończyny górnej, równolegle do włóczni spoczywał żelazny miecz o dwusiecznej głowni (ten, który tutaj prezentujemy).
Przy kościach obu stóp archeolodzy odkryli fragmenty dwóch ostróg żelaznych. Obok kości stawu skokowego kończyny lewej – dwa strzemiona żelazne. Przy i pomiędzy kośćmi lewego podudzia były pozostałości uzdy z uprzęży końskiej: żelazne wędzidło, metalowe sprzączki i ozdobne okucia ogłowia. Dodatkowo obok kości stopy kończyny lewej znaleziono fragmenty wiaderka: ułamki klepek drewnianych, kawałki żelaznego kabłąka oraz żelazne zakończenia uchwytów. Nieco niżej – szczątkowo zachowane naczynie gliniane, całkowicie obtaczane, zdobione powyżej załomu brzuśca pasmem kwadratów o romboidalnej formie (wykonanych pięciodzielnym stemplem i podkreślonych dookolnymi, głęboko rytymi żłobkami). W pobliżu wymienionych naczyń leżały kości zwierzęce.
Układ, rozmiar i sposób konstrukcji grobu wskazują na wyraźny związek z grobami znanymi przede wszystkim z terenów Skandynawii. Podobnie jak bogate wyposażenie i asortyment odsłoniętych darów. Chronologia uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego pozwala zaliczyć ten grób do starszej fazy funkcjonowania cmentarza: koniec X do początków XI wieku, ewentualnie pierwsza połowa XI wieku.
Opracowanie merytoryczne i tekst: Adam Ostasz
Redakcja językowa i skład: Marcin Fedoruk
Zdjęcia zabytku: Joanna Szmit
Rysunki zabytku: Katarzyna Odya
Projekt plakatu: Lidia Nadolska
Interesujące? Pobierz bezpłatny e-book i dowiedz się więcej!
"Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim"
red. Sławomir Wadyl, wyd. Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk 2019 | PDF, 38 MB