Dysk bursztynowy z epoki kamienia
Bursztyn – złocisty, lekki surowiec, zbierany nad brzegiem Morza Bałtyckiego – towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat. Podobnie jak przed wiekami, także współcześni ludzie noszą bursztynową biżuterię, a niektórzy wciąż wierzą w jej magiczną moc.
Już 6 tysięcy lat temu z bursztynu wykonywano figurki zwierząt, między innymi: dzika, jelenia, konia, ptaków wodnych. Były one związane z magią plemion łowieckich i rybackich zamieszkujących tereny Pomorza. W następnych tysiącleciach rozwinęła się wytwórczość bursztyniarska. Potwierdzają to odkrywane przez archeologów wyspecjalizowane pracownie i skarby ozdób bursztynowych.
Wśród licznie znajdowanych ozdób zwracają uwagę bursztynowe dyski zwane tarczkami. Jeden z takich dysków jest w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Wykonany został z bryły surowca o średnicy 7 cm; średnica otworu wynosi 2,7 cm, waga – 38,84 g. Powierzchnie starannie wygładzono. Jedna z nich została ozdobiona czterema rzędami nakłuć, rozchodzących się promieniście od środka dysku. Większość badaczy przypuszcza, że ornament ten jest symbolem kultu słońca, wyznawanego przez plemiona zamieszkujące strefę umiarkowaną Europy.
Ornamentowane tarczki bursztynowe znajdowane były najczęściej na nadmorskich terenach Litwy i na Pojezierzu Mazurskim. Gdański okaz znaleziony został nad brzegiem morza. Dyski mogły być noszone w formie diademu. Przypuszcza się, że zakładano je w czasie świąt (ceremonii), a ich występowanie w grobach wskazuje na rytualny charakter.
Około 5 tysięcy lat temu w okolicach Gdańska powstawały pracownie obróbki bursztynu, produkujące na potrzeby społeczności lokalnej oraz na wymianę handlową z innymi regionami, takimi jak Kotlina Karpacka (Panońska). W obróbce bursztynu wykorzystywano narzędzia z krzemienia i kamienia. Wśród nich znajdowały się miniaturowe siekierki krzemienne, a także dłuta i wiertniki wykonane z krzemienia i rogu, przy pomocy których oczyszczano i cięto wybrane fragmenty surowca. Otwory wiercono krzemiennym wiertłem. Ostatnim etapem produkcji ozdób było polerowanie powierzchni i zdobienie. Używano do tego ostro zakończonych, drobnych fragmentów krzemieni. Powierzchnie polerowano przy użyciu kawałka skóry lub niekiedy wiechcia skrzypu polnego.
Kurator: Danuta Król
Tekst: Danuta Król, Olgierd Felczak
Zdjęcie: Zofia Grunt
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska
Zabytek Miesiąca można zobaczyć w Domu Przyrodników przy ul. Mariackiej 25/26 w Gdańsku.
• Mapa: https://archeologia.pl/archeologia_oddzialy/dom-przyrodnikow/
• Godziny otwarcia: https://archeologia.pl/godziny-otwarcia/
Zapraszamy!