Cegła z inskrypcją zapisaną sumeryjskim pismem klinowym. Zabytek Miesiąca MAG – lipiec 2021

 

Najstarszym zabytkiem piśmiennictwa w zasobach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku jest pokryta pismem klinowym cegła mułowa pochodząca z Tell Muqayyar, miejscowości znajdującej się na obszarze starożytnej Mezopotamii, krainy położonej na Bliskim Wschodzie, w dorzeczu Tygrysu i Eufratu. Współcześnie teren ten zajmuje Irak.

 

Badacze przyjmują, że Mezopotamia jest kolebką pierwszej wysoko rozwiniętej cywilizacji, stworzonej pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. przez Sumerów – starożytny lud nieznanego pochodzenia, obcy dla autochtonów z Dolnej Mezopotamii pod względem kulturowym, językowym i etnicznym, który według odkrytych źródeł pisanych nazywał siebie „czarnogłowymi przybyłymi ze wschodu”. Po nich różne ludy – Akadyjczycy, Asyryjczycy, Amoryci, Huryci, Chaldejczycy – tworzyły na obszarze Mezopotamii szereg kultur, państw i imperiów, kontynuując wspólne dziedzictwo kulturowe.

Zachowana fragmentarycznie cegła trafiła do zbiorów muzealnych w 1963 r. jako dar kpt. Józefa Mościckiego z MS „Brodnica”. Ukształtowano ją ręcznie w formie. Długość jednego z jej boków wynosi 26,6 cm, a grubość ok. 6,5–7 cm. Na ściance widać inskrypcję wykonaną sumeryjskim pismem klinowym: „Amar-Suen”.

Jest to imię sumeryjskiego króla III dynastii z Ur (2047–2038 r. p.n.e.). Dynastia ta panowała w latach 2113–2005 p.n.e. nad zjednoczonym Sumerem i Akadem. Okres jej rządów wiąże się z odrodzeniem cywilizacji sumeryjskiej po czasach semickich Akadów i najazdach koczowniczych Gutejów. W zarządzaniu krajem ważną funkcję pełniły świątynie, sprawujące między innymi nadzór nad zasiewami i systemem irygacyjnym. Gospodarka bazowała na handlu oraz warsztatach rzemieślniczych. Władcy III dynastii zbudowali wiele świątyń i pałaców. W tym okresie ukształtowała się forma zigguratu – wieży świątynnej o zmniejszających się schodkowo tarasach, pierwowzoru biblijnej wieży Babel. Wtedy też upowszechnił się nowy typ budowli kultowej polegający na ułożeniu kolejnych pomieszczeń na wspólnej osi.

Sumerów uważa się za twórców jednej z najstarszych na świecie odmian pisma: klinowego, które powstało ok. 3500 lat p.n.e. Nazwa tego pisma pochodzi od kształtu znaków odciskanych na glinianych tabliczkach za pomocą rysika z kawałka trzciny o trójkątnym przekroju. Jego powstanie związane było z administracyjnymi i gospodarczymi potrzebami rozwijającej się cywilizacji. Pismo klinowe miało największe znaczenie w XIV–XIII w. p.n.e., kiedy semicki język akadyjski stał się językiem dyplomatycznym na całym Bliskim Wschodzie. Od czasu podbojów Aleksandra Wielkiego używanie pisma klinowego stawało się coraz bardziej sporadyczne, aż stopniowo zanikło. Wiązało się to z rozpowszechnieniem się na Bliskim Wschodzie w okresie hellenistycznym pisma aramejskiego. Ostatni znany przykład użycia pisma klinowego jest datowany na 75 r. n.e.

Początkowo pismo miało charakter obrazkowy, czyli piktograficzny, a to wyklucza rozpoznanie języka, w jakim były wyrażane treści. Stopniowo piktogramy przekształciły się w system pisma wyrazowo-sylabowego, czyli ideograficzno-zgłoskowego. Na etapie pisma ideograficznego znaków było bardzo dużo: około dwóch tysięcy. Z czasem jednak coraz bardziej upraszczano formę zapisu, zastępując obrazki kreskami w układzie pionowym i poziomym, w efekcie czego pismo przekształciło się w system zapisu kreskowego, a liczba znaków uległa redukcji do ok. 500.

Próbę odczytania pisma klinowego podjął w 1802 r. Georg Friedrich Grotefend. Inni uczeni (Rasmus Rask, Eugène Burnouf i Christian Lassen) ponownie zbadali pismo, poprawili nieprawidłowe wartości znaków przypisane przez Grotefenda i odczytali je na nowo. W roku 1847 wszystkie znaki zostały rozpoznane i odszyfrowanie zapisów używanych w Mezopotamii przestało być problemem.

 

Tekst: Elżbieta Kołosowska
Zdjęcie zabytku: Krzysztof Wiącek
Opracowanie graficzne: Beata Müller
Redakcja: Marcin Fedoruk

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Scroll to Top

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.