W 2001 roku gdańscy archeolodzy, członkowie misji badawczej, zwiedzali suk (targowisko) w Omdurmanie, w Sudanie Centralnym. Tam zwrócili uwagę na ozdobną bransoletę w formie ażurowej podkowy, wykonaną ze stopu miedzi – brązu lub mosiądzu. Zakupili ją i w ten sposób bransoleta trafiła do zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.
W latach 1993–2010 Muzeum Archeologiczne w Gdańsku prowadziło systematyczne badania archeologiczne i etnograficzne w Sudanie.
Ta masywna, ciężka, pusta w środku bransoleta jest przykładem umiejętności rzemieślników z plemienia Bamum w Kamerunie, którzy doskonale opanowali sztukę odlewania dużych metalowych przedmiotów o złożonej konstrukcji. Do Sudanu przywędrowała razem z kupcami z Afryki Zachodniej, podobnie jak wiele innych towarów będących przedmiotami wymiany handlowej.
Charakterystyczne dla sztuki Bamum bransolety były pierwotnie symbolami prestiżu, nosili je członkowie elity plemiennej. Z czasem zaczęły pełnić także funkcję środka płatniczego.
Bransoleta jest odlewem wykonanym metodą traconego wosku. Technika ta polega na tym, że najpierw robi się woskowy model przedmiotu. Następnie rzeźbę z wosku okłada się starannie gliną, zostawiając otwory z góry i z dołu. Po wysuszeniu gliny przedmiot umieszcza się w piasku i wypala. Rozgrzany wosk wypływa przez pozostawione otwory, dzięki czemu w glinie powstaje pusta forma, do której wlewa się roztopiony metal.
Metoda traconego wosku znana jest od starożytności. Stosowano ją do tworzenia figuralnych rzeźb metalowych i wyrobów jubilerskich już w III tysiącleciu p.n.e. w starożytnym Egipcie, a udoskonalono w VI wieku p.n.e. w starożytnej Grecji.
W Afryce sztukę odlewania brązu doprowadzono do perfekcji między XV a XIX w. w Królestwie Beninu rozwijającym się na terenie dzisiejszej południowo-zachodniej Nigerii. To królestwo do końca XIX w. było jedną z głównych potęg Afryki Zachodniej. Techniką traconego wosku tworzono w Beninie brązowe wolnostojące rzeźby oraz pokryte płaskorzeźbami tablice, które zdobiły drewniane filary pałacu królewskiego. Rzeźby ukazywały różnorodne sceny z życia dworskiego, dokumentując ważne wydarzenia z historii kraju. Sztukę odlewniczą opanowali także rzemieślnicy sąsiadujących państw: Kamerunu, Nigerii, Nigru, Czadu.
Królestwo Bamum powstało w okresie przedkolonialnym w północno-zachodniej części dzisiejszego Kamerunu. Jego początki sięgają końca XIV w., aczkolwiek jako byt polityczny zaistniało w XVII w. Stolicą królestwa było otoczone murami miasto Foumban. Bamumowie stworzyli społeczeństwo hierarchiczne, w którym król (fon) stanowił najwyższą władzę. Na przełomie XIX/XX w., za panowania króla Njoyi (około 1886–1933), stolica królestwa stała się centrum rozwoju sztuki i rzemiosła. Rozwój ten był silnie scentralizowany, zarządzał nim bezpośrednio sam król. Odlewnicy i metalowcy Bamum opanowali i udoskonalili projektowanie modeli woskowych. Wysoki poziom odlewów robionych metodą traconego wosku przyćmił większość lokalnej konkurencji w tej dziedzinie.
Do dziś brązy Bamum są doskonałymi przykładami sztuki odlewania woskiem traconym.
Tekst: Elżbieta Kołosowska
Redakcja: Marcin Fedoruk
Zdjęcia zabytku: Joanna Szmit
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska
Skan 3D: Zofia Grunt
Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy wspiera pomorską kulturę
Trójwymiarowy model zabytku powstał przy użyciu specjalistycznego skanera SmartTech3D. Wyposażenie Pracowni Cyfryzacji i Archiwizacji MAG w nowoczesne narzędzie do digitalizowania obiektów okazało się możliwe dzięki życzliwości sponsora: Portu Lotniczego Gdańsk.