Terkotka-gwizdek z latryny przy ulicy Tandeta

W trakcie badań archeologicznych, prowadzonych w latach 2006–2008 przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, przy ulicy Tandeta w jednej z latryn datowanych na XVII–XIX wiek natrafiono na niezwykły przedmiot – małą terkotkę, drewniany instrument muzyczny.

Terkotka składa się z drewnianej płytki oraz uchwytu zakończonego kołem zębatym. Działa na zasadzie mechanizmu zębatkowo-zapadkowego: płytka obracając się swobodnie uderza w koła zębate, powodując hałas. Dynamika dźwięku jest kontrolowana przez szybkość wykonywanego ruchu. W gdańskim egzemplarzu brakuje listewki i prawdopodobnie dlatego instrument został wyrzucony do latryny, gdzie później odnaleźli go archeolodzy.

Terkotki na przestrzeni wieków miały różne zastosowania. W średniowieczu podczas Triduum Paschalnego, kiedy to obowiązywał zakaz używania dzwonów, stosowano właśnie terkotki i inne pokutnie brzmiące instrumenty. W Polsce jeszcze do niedawna za pomocą terkotek tworzono rytualną wrzawę podczas ludowych obrzędów kolędowania. Instrument używany był również w okresie półpościa i Wielkiego Tygodnia. Na ziemi chełmińskiej we Wielki Czwartek chłopcy wędrowali po wsiach i hałasując terkotkami wyganiali złe moce. Mówiono, że w ten sposób dzieci ścigają Judasza.

W średniowieczu terkotki były używane także do sygnalizowania alarmu przez straż miejską. W czasie kolejnych fal epidemii dżumy w XV, XVI i XVII wieku terkotka była typowym narzędziem ostrzegawczym stosowanym w całej Europie przez grabarzy, którzy odstraszali przypadkowych gapiów.

Prezentowana terkotka jest dość małych rozmiarów, w związku z czym można sądzić, iż była to jedynie dziecięca zabawka, która dodatkowo – dzięki specjalnie wydrążonym otworom w uchwycie – mogła służyć za gwizdek. Na płytce zachowały się pozostałości farby, prawdopodobnie całość była pomalowana na biało ze skośnie zaakcentowanymi czarnymi pasami.

Kuratorka: Anna Jędrzejczak-Skutnik
Zdjęcie: Joanna Szmit
Projekt graficzny: Beata Müller

Zabytek Miesiąca można zobaczyć na własne oczy w Domu Przyrodników przy ul. Mariackiej 25/26 w Gdańsku.
Mapa: https://archeologia.pl/archeologia_oddzialy/dom-przyrodnikow/ 
Godziny otwarcia: https://archeologia.pl/godziny-otwarcia/ 
Zapraszamy!