Sacrum – profanum. Apokalipsa w latrynie
Pergamin został znaleziony podczas badań archeologicznych prowadzonych przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku na terenie Głównego Miasta w pobliżu Bazyliki Mariackiej, przy ul. Kleszej 4 w 2009 roku. Odkrycia zabytku dokonano w latrynie miejskiej powstałej pod koniec XIV wieku, aczkolwiek inne znalezione w niej zabytki wskazują, że była użytkowana także w XVI wieku.
Zapisany dwustronnie pergamin ma kształt mocno wydłużonego i lekko rozszerzającego się prostokąta o wymiarach 9,9 x 2,7–3,8 cm. Prawdopodobnie jest to pergamin wytworzony ze skóry koźlęcej. Wysokość małych liter wynosi około milimetra, a liter z wydłużeniami (takich jak k, b, d) około dwóch milimetrów. Tekst napisany został za pomocą atramentu żelazowo-galusowego wytwarzanego z utartych galusówek (owadów), soli żelaza w postaci witriolu oraz gumy arabskiej.
Badania i analiza pisma wykonana przez Tomasza Płóciennika z Zakładu Papirologii Uniwersytetu Warszawskiego wykazały, że tekst ma starszą metrykę, o czym świadczyć ma pismo zidentyfikowane jako minuskuła karolińska, używana tylko do XII wieku.
Na znalezionym fragmencie pergaminu znajduje się tekst IV Księgi Ezdrasza, zwanej Apokalipsą Ezdrasza. Jest to księga apokryficzna Starego Testamentu powstała około 100 roku n.e. Nie zachował się jej oryginalny przekład z semickiego na język grecki, a późniejsze przekłady, w tym na język łaciński, są prawdziwą rzadkością. W światowych zbiorach oprócz gdańskiego fragmentu istnieje zaledwie sześć wczesnośredniowiecznych kodeksów z wyżej wymienionym tekstem. Zachowany fragment na pierwszej stronie to 4 Ezd 6.17-32 (kolumna lewa) oraz 7.7-12 (kolumna prawa), na odwrocie: 4 Ezd 7.47-53 (kolumna lewa) oraz 7.77-89 (kolumna prawa).
Tekst na odkrytym fragmencie to opis drugiej wizji z listą znaków, które poprzedzać mają koniec świata oraz fragment wizji trzeciej opowiadającej o sądzie ostatecznym oraz losie czekającym dusze sprawiedliwych i grzeszników.
Miejsce odkrycia tego zabytku, budzące tak wiele kontrowersji, świadczyć może nie o świadomej profanacji tekstu, lecz o wtórnym wykorzystywaniu starych manuskryptów, co było bardzo często praktykowane. Znane są liczne przykłady wykorzystania fragmentów starszych rękopisów: oklejenie drewnianych okładzin opraw książek, ich powtórne zapisywanie lub przerabianie, w tym także na odzież (kamizelki czy sandały).
W przypadku odkrytego pergaminu z Gdańska niezmiernie trudno jest określić jego wtórną funkcję, jednak najprawdopodobniej został wmontowany w oprawę nowej książki.
Kurator: Ewelina Drozd-Wadyl
Tekst: Ewelina Drozd-Wadyl
Fotografia: Joanna Szmit
Opracowanie graficzne: Paulina Markowska
Zabytek Miesiąca można zobaczyć w Domu Przyrodników przy ul. Mariackiej 25/26 w Gdańsku.
Mapa: https://archeologia.pl/archeologia_oddzialy/dom-przyrodnikow/
Godziny otwarcia: https://archeologia.pl/godziny-otwarcia/
Zapraszamy!