Jednosieczny miecz żelazny w pochwie drewnianej, odkryty na cmentarzysku w Opaleniu. Zabytek Miesiąca MAG – wrzesień 2021

 

Starożytne cmentarzysko w Opaleniu (gmina Gniew, powiat tczewski) było znane już w XIX wieku dzięki przypadkowemu odkryciu grobu pochodzącego z I wieku p.n.e. W latach 1988–2010 archeolodzy z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku prowadzili w Opaleniu badania wykopaliskowe o charakterze ratowniczym, odkrywając niemal 400 obiektów. Najstarsze groby pochodzą z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, jednak większość pochówków założono w ciągu II wieku p.n.e. – III wieku n.e. Są one związane z kulturą oksywską i wielbarską.

 

Nekropola ma charakter birytualny – zmarłych chowano według dwóch obrządków: ciałopalnego (kremacja) i szkieletowego (inhumacja).

W bliskim sąsiedztwie cmentarzyska zlokalizowano dwie osady. Położenie tego kompleksu osadniczego można prawdopodobnie łączyć z jedną z przepraw przez dolną Wisłę, związaną ze szlakiem handlowym (bursztynowym) wiodącym z południa na północny wschód, nad sambijskie wybrzeża Bałtyku. Znalezione w grobach materiały zabytkowe wskazują na kontakty z południowymi sąsiadami, a także z Cesarstwem Rzymskim.

Szczególnie interesujące na cmentarzysku są odkrycia związane z kształtowaniem się kultury wielbarskiej, datowane na początki I wieku n.e. Na uwagę zasługuje stosunkowo duża ilość przedmiotów wykonanych z żelaza, które występują rzadko na innych cmentarzyskach tej kultury. Interesujące są znaleziska ostróg i narzędzi do krzesania ognia, odkryte w pochówkach męskich.

Wyjątkowym odkryciem okazał się znaleziony w 2008 roku grób inhumacyjny nr 335, pochodzący z około połowy I wieku n.e., w którym pochowano wojownika zmarłego po 30. roku życia. Obok pary zapinek wykonanych z brązu i żelaznej sprzączki do spinania szaty natrafiono na potłuczone naczynie gliniane, przykrywające rękojeść bardzo źle zachowanego jednosiecznego miecza żelaznego. Miecz spoczywał na osi grobu, skierowany sztychem ku południowi, przy prawej ręce zmarłego. Ma prostą głownię, stopniowo zwężającą się w kierunku sztychu oraz sztabkowatą, lekko wygiętą do wewnątrz rękojeść, wyodrębnioną jednostronnie od strony ostrza, zaopatrzoną w cztery nity i okładzinę drewnianą. Miecz został umieszczony w drewnianej pochwie, wzmocnionej żelaznymi klamrami. Długość miecza wraz z pochwą wynosi 63 cm, a szerokość  – 5 cm.

Pochwa opaleńskiego miecza została wykonana z jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior), z grubego pnia o szerokich przyrostach rocznych. Tego rodzaju surowiec pozyskiwano generalnie z drzew rosnących na glebach zasobnych w wodę i wapń, najczęściej w lasach łęgowych. W tym wypadku mamy do czynienia z „szerokosłoistym” drewnem jesionowym, które pochodzi z drzew rosnących pojedynczo, zwykle nad rzekami. Drewno takie, o zdecydowanej przewadze elementów grubościennych w postaci włókien, dość twarde, jednolite i wytrzymałe, daje się łatwo obrabiać mechanicznie. Zbliżone pod względem właściwości fizycznych i mechanicznych do drewna dębowego, jest jednak bardziej elastyczne oraz odporniejsze na uderzenia; toteż było używane do celów militarnych. Jesionowe pochwy mieczy jednosiecznych pochodzą między innymi ze znalezisk bagiennych na obszarze Danii.

Na pochwie miecza zachowały się ślady białożółtej powłoki mineralnej (barwienia powierzchni drewna?) oraz resztki zmineralizowanej tkaniny wełnianej o skośnym splocie, która stanowi typowy wytwór tkacki kultury wielbarskiej.

Pojawienie się obrządku nieciałopalnego, czemu towarzyszył zanik lub wręcz zakaz wkładania do grobu uzbrojenia, jest jednym z wyznaczników początków kultury wielbarskiej. Pochówek szkieletowy w grobie nr 335 z Opalenia należy do bardzo nielicznych wyjątków od tej reguły. Przestrzeń wokół grobu została celowo wydzielona przez otaczający go rowek, można więc przypuszczać, że zmarły wojownik cieszył się wyjątkowym statusem w miejscowej społeczności.

Tekst: Małgorzata Tuszyńska
Zdjęcie zabytku: Joanna Szmit
Rysunek zabytku: Joanna Glinkowska-Kowalewska
Opracowanie graficzne: Beata Müller
Redakcja: Marcin Fedoruk

Udostępnij:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Email

Ta strona korzysta z plików cookies w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.

Kup bilet online

Scroll to Top