Odkrycia przedmiotów z epoki brązu na Pomorzu Wschodnim notuje się od końca XIX wieku i przez cały wiek XX. Prezentowany zabytek odkryto w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. Jest to pojedyncze znalezisko wydobyte przypadkowo podczas orki.
Siekierkę z Krzywego Koła można przyporządkować do typu Kłodzisko ze względu na podniesione brzegi. Przedmiot ma 15 cm długości; szerokość ostrza wynosi 2,5 cm. Datowanie: II okres epoki brązu, ewentualnie początek III (około 1600–1200 r. p.n.e.). Tego rodzaju zabytki to najczęściej znaleziska luźne, znacznie rzadziej spotykane w skarbach czy zespołach grobowych.
Siekierka należy do grupy narzędzi, o których wiadomo, że występowały na dużej części obszaru dzisiejszej Polski: na Śląsku, Kujawach, a także na terenach południowo-wschodnich i środkowych. W strefie wschodniobałtyjskiej podobny przedmiot znaleziono na Półwyspie Sambijskim (obecnie w granicach obwodu kaliningradzkiego). Siekierki z podniesionymi brzegami występowały licznie zwłaszcza u ujścia Odry, po obu stronach rzeki (stąd w dawnej literaturze określano je niekiedy typem „północnoniemieckim”). Prawdopodobnie tam też były produkowane i stamtąd trafiały na Pomorze Wschodnie lub nawet dalej na wschód. Siekierka z Krzywego Koła jest więc wyjątkowym śladem oddziaływania kulturowego z obszaru Pomorza Zachodniego.
O znaleziskach z II/III okresu epoki brązu oraz o ówczesnej sieci osadniczej na Pomorzu Wschodnim dzisiejsza nauka wie jeszcze dość mało. Badacze mówią o napływowych grupach ludności z Kujaw lub wschodniej Wielkopolski. Z tego okresu pochodzą rzadko odkrywane groby kurhanowe z nasypami ziemnymi, takie jak w Warzenku (gm. Przodkowo). Pod nimi występowały groby szkieletowe wyposażone najczęściej w ozdoby brązowe, a rzadziej – w naczynia ceramiczne. Inne odkrycia to znaleziska pojedynczych zabytków metalowych, na przykład grotu włóczni z Tczewa i siekierki brązowej z Dębiny.
Trzeba wziąć pod uwagę, że tego rodzaju zabytki mogły pełnić funkcję obrzędową. Za tą hipotezą przemawiają liczne znaleziska w depozytach bagiennych i ogólnie w środowisku wodnym. Przedmioty były składane dla przebłagania mieszkających tam duchów czy bóstw. Z kolei inna hipoteza zwraca uwagę na porównywalne wymiary różnych zabytków, sugerując, że rzeczy były formą płacidła. W omawianym okresie o wartości przedmiotu decydowała jego waga oraz ilość brązu zużytego do wykonania.
Siekierka z Krzywego Koła jest bez wątpienia bardzo cennym obiektem muzealnym. Niestety wiele artefaktów odkrywanych przez tzw. poszukiwaczy skarbów (nie zawodowych archeologów) przepada bezpowrotnie. Gdyby trafiły do właściwych instytucji, wiedza o epoce brązu mogłaby się powiększyć z korzyścią dla całego społeczeństwa.
Kurator wystawy i autor tekstu: dr Piotr Fudziński Zdjęcie zabytku: Joanna Szmit Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska Redakcja: Marcin Fedoruk
Zabytek Miesiąca możesz zobaczyć z bliska na własne oczy!
Wystarczy, że odwiedzisz Dom Przyrodników przy ul. Mariackiej 25/26 w Gdańsku.
Gablota z zabytkiem jest ustawiona w holu wejściowym, nie musisz nawet płacić za bilet wstępu.
Oczywiście będzie nam bardzo miło, jeśli przy okazji zwiedzisz także inne wystawy.
LITERATURA PRZEDMIOTU:
- Blajer W.
1990 r., “Skarby z wczesnej epoki brązu na ziemiach Polski”, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź - Czaja J., Kuraś M.
2013 r., “Znalezisko siekierki z podniesionymi brzegami z miejscowości Turbia, pow. Stalowa Wola” [w:] “Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, t. XXXIV, s. 129-133 - Bukowski Z.
1998 r., “Pomorze w epoce brązu w świetle dalekosiężnych kontaktów wymiennych”, Gdańsk - Dąbrowski J.
1968 r., “Zabytki metalowe epoki brązu między dolną Wisłą a Niemnem”, Wrocław-Warszawa-Kraków - Fudziński P., Fudziński M.
2010 r., “Skarb przedmiotów brązowych z Redy Rekowa, stanowisko nr 19“ [w:] “Pomorania Antiqua”, t. XXIII, s. 209-214
2014 r., “Kiedy żelazo było na wagę złota. Społeczności epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na Pojezierzu Starogardzkim” [w:] “Rydwan”, nr 9, s. 9-29
2015 r., “Archeologia bez archeologa – znaleziska zabytków brązowych z terenu Gdyni i Kazimierza oraz miejscowości Uniradze” [w:] “Acta Archaeologica Pomoranica V – XIX Sesja Pomorzoznawcza” pod red. A. Janowskiego, K. Kowalskiego, B. Rogalskiego i S. Słowińskiego, Szczecin, s. 57-66 - Fudziński P., Przytarska E., Fudziński M.
2017 r., “Siekierka z podniesionymi brzegami z okolic Kąpina” [w:] “Pomorania Antiqua”, t. XXVI, s. 71-78
2018 r., “Siekierka z podniesionymi brzegami z okolic Tczewskich Łąk”, Łódź - Gedl M.
1975 r., “Kultura przedłużycka”, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk
1980 r., “Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Europie”, Kraków - Kaczmarek M.
2012 r., “Epoka brązu na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej w świetle interregionalnych kontaktów wymiennych”, Poznań - Kadrow S.
2001 r., “U progu nowej epoki”, Kraków - Kostrzewski J.
1922-1924 r., “Z badań nad osadnictwem wczesnej i środkowej epoki brązu na ziemiach polskich” [w:] “Przegląd Archeologiczny”, t. II, s. 161-218
1966 r., “Pradzieje Pomorza”, Wrocław - Kroczyńska A., Knapp B., Machajewski H.
2015 r., “Skarb przedmiotów brązowych odkryty na osadzie ludności kultury łużyckiej w Sarbsku, powiat lęborki, stanowisko 16” [w:] “Pomorania Antiqua”, t. XXIV, s. 145-164 - Krzysiak A.
2006 r., “Skarb przedmiotów z brązu z miejscowości Żelazo, gmina Smołdzino, powiat słupski” [w:] “Pomorania Antiqua”, t. XXI, s. 187-221 - Kucharski J.
1990 r., “Krzywe Koło – nowe odkrycia na Pomorzu Gdańskim” [w:] “Pomorania Antiqua”, t. XIV, s. 188–189 - Kurowska J.
2003 r., “Wstępne wyniki badań ratowniczych na stanowisku 11 (osada i cmentarzysko) w Redzie przy ulicy 12-go Marca” [w:] “XIII Sesja Pomorzoznawcza, vol. I – od epoki kamienia do okresu rzymskiego” pod red. M. Fudzińskiego i H. Panera, Gdańsk, s. 143-152 - Kurzyk J., Ostasz A.
2015 r., “Osada kultury iwieńskiej z Mieścina, gm. Tczew, woj. pomorskie, stan. 17” [w:] “Pomorania Antiqua”, t. XXIV, s. 105-131 - Kuśnierz A.
1998 r., “Die Beile in Polen III (Tüllenbeile) [w:] “Prähistorische Bronzefunde”, Abteilung IX, Band 21, Stuttgart - Pietrzak M.
1968 r., “Pruszcz Gdański, pow. Gdańsk” [w:] “Informator Archeologiczny, badania 1967 r.”, s. 142–143 - Podgórski J.
1990 r., “Godziszewo, gm. Skarszewy, stan. 5. Nowe odkrycia na terenie województwa gdańskiego w latach 1979-1985” [w:] “Pomorania Antiqua”, t. XIV, s. 189-190
1992 r., “Fazy cmentarzysk kultury łużyckiej i pomorskiej na Pomorzu Wschodnim” [w:] “Ziemie Polskie we wczesnej epoce żelaza i ich powiązania z innymi terenami”, Rzeszów, s. 199-214 - Szpunar W.
1987 r., “Die Beile in Polen I” [w:] “Prähistorische Bronzefunde”, Abteilung 9, Band 16, München - Szymańska A.
1962 r., “Nowe stanowiska z I okresu epoki brązu na Pomorzu Gdańskim” [w:] “Rocznik Gdański”, t. XXI, s. 281-284
1979 r., “Stężycka Huta, gm. Stężyca, woj. Gdańskie. Nowe odkrycia na Pomorzu Gdańskim w latach 1973-1975” [w:] “Pomorania Antiqua”, t. VIII, s. 338-339 - Żórawska A.
2005 r., “Materiały z wczesnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza z Małego Garca, stan. 3, powiat tczewski” [w:] “XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. I: Od epoki kamienia do okresu wpływów rzymskich” pod red. M. Fudzińskiego i H. Panera, Gdańsk, s. 299-317