W 2022 roku minęło sto lat od czasu, gdy profesor Józef Kostrzewski przeprowadził prace wykopaliskowe w centrum ówczesnej wsi Gdyni. Na podstawie odkrytych artefaktów, takich jak naczynia gliniane, narzędzia z krzemienia i kamienia czy paciorki bursztynowe, profesor ustalił, że w pobliżu dzisiejszego skweru Kościuszki około 4500 lat temu (czyli w późnej epoce kamienia) znajdowała się osada nadmorskich rybaków i łowców.
Z terenu Gdyni pochodzi niewiele zabytków datowanych na epokę kamienia. W większości są to drobne narzędzia krzemienne znajdowane w trakcie badań powierzchniowych lub wykopalisk prowadzonych na stanowiskach z czasów późniejszych. Do zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku trafiły między innymi przypadkowo odkryte dwa narzędzia kamienne; znalazca przekazał je jako dary.
Siekiera kamienna, wykonana z amfibolitu, została znaleziona na terenie dzielnicy Obłuże. Ma długość 11,4 cm, szerokość 4,4 cm i grubość 3,7 cm; waży 320 g. Amfibolity cechują się twardością, dlatego właśnie były wykorzystywane w epoce kamienia do wyrobu siekier. Są to skały metamorficzne, powstałe ze skał osadowych i magmowych w warunkach wysokiego ciśnienia i dużej temperatury. Mają charakterystyczne barwy, przechodzące od ciemnej zieleni do szarości.
Z kolei ostrze topora znaleziono w lesie w okolicy Demptowa. Ma długość 8,1 cm, szerokość 5,7 cm i grubość 4,5 cm; waży 290 g. Zostało wykonane z piaskowca, czyli ze skały, która powstała w wyniku zlepiania się ziaren piasku pochodzącego z wietrzenia innych skał.
Oba zabytki wskazują na to, że w okolicach dzisiejszej Gdyni ok. 4500 lat temu mieszkali rybacy i łowcy. Ich osady znajdowały się na południowym stoku Kępy Oksywskiej, w dzisiejszym centrum miasta i nad Potokiem Demptowskim.
Badaniem skał zajmuje się petrografia. Większość zabytków kamiennych znajdujących się w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku została poddana analizom petrograficznym. Wyniki badań pozwalają określić, z jakiej skały wykonano dane narzędzie i jakie są jego właściwości. Gros kamieni występujących na Pomorzu zostało przyniesione przez lądolód skandynawski.
Z przeprowadzonych badań wynika, że dawni mieszkańcy nadmorskich osad bardzo staranie dobierali surowce do wyrobu narzędzi. Siekiery wykonywali ze skał twardych, takich jak diabazy czy amfibolity, a z piaskowców robili małe siekierki do obróbki bursztynu.
Narzędzia kamienne wytwarzali w ściśle wydzielonych częściach osad. W pierwszej fazie obróbki obtłukiwali kamień, aby uzyskać określony kształt. W przypadku siekiery druga faza polegała na nadaniu ostatecznej formy na odpowiednio przygotowanych płytach. Płyty do szlifowania były wykonane najczęściej z piaskowca (używano też płyt szlifierskich z twardszych skał, na przykład z granitoidów). Natomiast otwory służące do osadzenia topora kamiennego wiercono za pomocą wiertła kościanego.
według Bogdana Balcera
źródło: e-historia.com.pl
Siekiery i topory kamienne to podstawowe narzędzia pracy w epoce kamienia. Dziś trudno sobie wyobrazić, że przy użyciu takich przedmiotów tysiące lat temu ścinano drzewa do budowy domu albo wykonywano łodzie dłubanki.
Na przestrzeni wieków formy siekiery i topora (młotka) pozostały właściwie niezmienne. Zmieniły się tylko materiały używane do produkcji ostrzy. I podobnie jak w czasach prehistorycznych narzędzia te okazują się wciąż niezbędne do zajęć gospodarskich.
Tekst: Danuta Król, Olgierd Felczak
Redakcja: Marcin Fedoruk
Analiza petrograficzna zabytków: dr hab. Piotr Woźniak, prof. UG
Zdjęcia zabytków: Krzysztof Wiącek, Lidia Nadolska
Opracowanie graficzne: Lidia Nadolska
BIBLIOGRAFIA
- A. Girininkas “Senųjų Lietuvos gyventojų ūkis: titnagas ir gintaras” [w:] “Lietuva iki Mindaugo” pod red. E. Jovaiša i A. Butrimasa, Wilno 2003.
- B. Balcer “Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem polskich”, Wrocław 1983.
B. Balcer “Kamieniarstwo w kulturze pucharów lejkowatych” [w:] “Archeologia Polski”, 2006 r., t. 51, z. 1-2.
M. Górska-Zabielska “Analiza petrograficzna narzędzi i półwytworów kamiennych ze stanowisk neolitycznych na Pojezierzu Starogardzkim” [w:] “Wczesny i środkowy neolit na Pojezierzu Starogardzkim w świetle badań nad dolną Wierzycą i Janką” pod red. O. Felczaka, Gdańsk 2020.
- P. Czubla, P. Woźniak “Surowce i narzędzia kamienne ze stanowiska archeologicznego w Rzucewie” [w:] “Zespół osadniczy z epoki kamienia – Rzucewo, gmina Puck, stanowisko 1” pod red. D. Król, Gdańsk 2018.